Η "Γη της Μάνης" με το βλέμμα των Γιάννη Ρίτσου και Νικηφόρου Βρεττάκου!!

Απ’ το Γιαλό κι ως τον Ταΰγετο,

Από τη Βέργα κι ως το Ταίναρο,

Εκείνη η γρανιτένια γης

Η κασμοξακουμένη!

Αλλά και μέσα στους Αιώνες

Τόσο μοιριολογημένη

Και πολυπαθιασμένη!!!

Πάνω στ’ Απάτητα,

Στα άγρια αυτά

Και αγιασμένα καταράχια.

Σε κείνες τις περήφανες

Ψηλές βουνοπλαγιές.

Μεσ’ τα Ευωδιαστά

Μαγευτικά χορτάργια

Ξέθρεψ’ Αετίσιες Λεβεντογενιές!!!

Κ’ έθαψες τιμημένα

Κι’ αντρειωμένα παλικάρια!!!

Νικηφόρος Βρεττάκος " Θούριος προς τον Ταΰγετο"

Είναι μια πραγματικότητα , δίχως αμφισβήτηση και πέραν κάθε αμφιβολίας ότι ο τόπος της Μάνης 

   δημιουργεί στον εκάστοτε επισκέπτη ένα παράξενο συναίσθημα.

  Πολλές είναι οι αντιδράσεις αρκετών περιπατητών του τόπου αυτού , οι οποίοι εν πολλοίς δεν αποδέχονται την Μάνη ως γενέτειρα περιοχή της πρώτης επίσημης αντίδρασης των Ελλήνων  για ξεσηκωμό και εν τέλει απελευθέρωση ,στα έσχατα εκείνα  χρόνια της Τουρκοκρατίας . Ίσως για το γεγονός αυτό ευθύνονται οι ίδιοι οι Μανιάτες οι οποίοι κρίνονται από πολλούς ως τοπικιστές ,αλλά και εν μέρει ως ιδιόρρυθμοι και πλεονέκτες  της ίδιας ,τελικά, της Ελληνικής ιστορίας.

  Η αλήθεια είναι ότι η Μάνη, πέραν της ιστορικότητας του τόπου, έχει αναλυθεί από λογοτέχνες, πεζογράφους , ποιητές σε μια κλίμακα τριών, κατά την γνώμη, μας αξόνων: Γη της Μάνης, Ιδιοσυγκρασία κατοίκων, Ιστορικότητα της περιοχής.

 Ο Γιάννης Ρίτσος υπήρξε κορυφαίος Έλληνας ποιητής. Γεννήθηκε στη Μονεμβασιά το 1909 και πέθανε στην Αθήνα το 1990. Πάνω από εκατό ποιητικές συλλογές και συνθέσεις, εννέα πεζογραφήματα (μυθιστορήματα τα ονομάζει), τέσσερα θεατρικά, όπως και μελέτες για ομοτέχνους συγκροτούν το κύριο σώμα του έργου του. Πολυάριθμες μεταφράσεις, χρονογραφήματα και άλλα δημοσιεύματα συμπληρώνουν την εικόνα του δημιουργού.

Το 1921 άρχισε να συνεργάζεται με τη "Διάπλαση των Παίδων". Πολλά από τα νεανικά του ποιήματα δημοσιεύτηκαν στο φιλολογικό παράρτημα της "Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας" του Πυρσού. Το 1934 εκδόθηκε η πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο "Τρακτέρ", ενώ άρχισε και τη συνεργασία του με το "Ριζοσπάστη", με τα "Γράμματα για το Μέτωπο". Το 1935 κυκλοφορούν οι "Πυραμίδες", το 1936 ο "Επιτάφιος" και το 1937 "Το τραγούδι της αδελφής μου". Έλαβε ενεργό μέρος στην Εθνική Αντίσταση, ενώ κατά το χρονικό διάστημα 1948-1952 εξορίστηκε σε διάφορα νησιά. Το 1956 τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για τη "Σονάτα του Σεληνόφωτος".

Το 1968 προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ από 75 Γάλλους ακαδημαϊκούς, συγγραφείς και νομπελίστες, το 1975 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το 1977 τιμήθηκε με το βραβείο Λένιν για την ειρήνη. Άλλα έργα του είναι: "Εαρινή Συμφωνία" (1958), "Δοκιμασία" (1943), "Ο σύντροφός μας" (1945), "Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο" (1955), "Ανυπόταχτη πολιτεία" (1958), "Η αρχιτεκτονική των δένδρων" (1958), "Οι γερόντισσες και η θάλασσα" (1959), "Το παράθυρο" (1960), "Ορέστης" (1966), "Ρωμιοσύνη" (1966), "Η Ελένη" (1972), "18 λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας" (1973), "Η κυρά των αμπελιών" (1975), "Το υστερόγραφο της δόξας" (1975). Μερικά από τα ποιήματά του μελοποιήθηκαν.

     Ας αναλύσουμε όμως τον άξονα που  αναφέρεται στην γη της Μάνης και που έχει επηρεάσει κορυφαίους Έλληνες λογοτέχνες . Η Μάνη με τον τραχύ, άγονο, άνυδρο, σκληρό τόπο δίνει το ερέθισμα για περαιτέρω αναλύσεις και συνειρμούς από πολλούς διανοούμενους οι οποίοι την περιγράφουν από μια δική τους οπτική γωνιά ανάλογα με το εύρος της σκέψης τους και την διάθεση τους. Αυτή η οπτική γωνιά οριοθετείτε κυρίως από τους ντόπιους λογοτέχνες κρίνοντας εξ ιδίων και έχοντας καλύψει ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στον τόπο αυτό. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Γιάννης Ρίτσος και ο Νικηφόρος Βρεττάκος. Αμφότεροι πήγαν σχολείο στο Γύθειο.

Γιάννης Ρίτσος

Η Μάνη, εν χωρώ , θα μπορούσε να οριοθετηθεί από την  οροσειρά του Ταϋγέτου-από την  Βέργα του Αλμυρού έως το Ταίναρο-που αποτελεί την σπονδυλική της στήλη. Η "συνοριακή " αυτή γραμμή δεν γίνεται σεβαστή από τους Λάκωνες. Είναι πολλοί οι Γυθειάτες που ορίζουν τη Μάνη από το Μαυροβούνι και κάτω αποφεύγοντας να ονομάσουν τους εαυτούς τους Μανιάτες. Οταν όμως οι Λάκωνες βρίσκονται και ζουν εκτός των συνόρων της Λακωνίας, τότε δηλώνουν Μανιάτες ακόμη και όταν κατάγονται από τη Σπάρτη. 

 Ο Νικηφόρος Βρεττάκος γεννήθηκε τη πρωτοχρονιά του 1912 στις Κροκεές Λακωνίας, στο σπίτι της θείας του Αρχόντως και πέθανε το 1991 στη Πλούμιτσα Λακωνίας. Η μητέρα του Ευγενία είχε μεταφερθεί στις Κροκεές από το διπλανό μικρό αγροτικό οικισμό, Πλούμιτσα, για να γεννήσει το πρώτο της παιδί. Ο μικρός Νικηφόρος μεγάλωσε στις Κροκεές όπου και τελείωσε το δημοτικό σχολειό.

Έμενε στο σπίτι του αδερφού της μητέρας του, του Νίκου Παντελεάκη που δεν είχε παιδιά. Σαν τελείωσε το δημοτικό πήγε στο γυμνάσιο στο Γύθειο, πάντα με τη βοήθεια του θείου του Νίκου αλλά και άλλων θείων του, μιας και ο πατέρας του ήταν πάμφτωχος. Μετά το γυμνάσιο έφυγε για την Αθήνα και σπάνια πλέον πήγαινε στο χωριό, κι όταν πήγαινε το έκανε για να δει τη μητέρα του την οποία υπεραγαπούσε.

Ακολούθησαν χρόνια πικρά και δύσκολα. Ο πατέρας του πέθανε και η μητέρα του άφησε την Πλούμιτσα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στις Κροκεές μαζί με τα αδέρφια του, Σοφία και Μιχάλη.

Ο Νικηφόρος Βρεττάκος παντρεύτηκε το 1934  την Πίτσα Αποστολίδου με την οποία είχαν δύο παιδιά, τον Κώστα και την Τζένη. Πολέμησε στην Αλβανία το 1940-41 και το 1942 έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση.

Ο Λάκωνας ποιητής, κατά τη διάρκεια της χουντικής διδακτορίας, το 1967 αυτοεξορίστηκε. Όταν, με τη μεταπολίτευση, ξαναγύρισε από την ξενιτιά, θαρρείς και ανακάλυψε τη γενέθλια του γη, εγκαταστάθηκε σχεδόν μόνιμα στις Κροκεές. Στις αρχές του 1980 έφτιαξε ένα μικρό σπιτάκι δίπλα στα χαλάσματα της Πλούμιτσας όπου και έγραψε πολλά από τα έργα του αγναντεύοντας το φίλο του τον Ταΰγετο.

Πιστεύουμε ότι οι μετακινήσεις αυτές των χωρικών ορίων της μανιάτικης γης από τους ίδιους τους κατοίκους της Λακωνίας οφείλονται στην ιδιαιτερότητα που διακρίνει την περιοχή της Μάνης από την υπόλοιπη Λακωνία (και από τη Μεσσηνία, εφόσον μέρος της διοικητικά υπάγεται σ' αυτό το νομό) και την οποία αναγνωρίζουν οι κάτοικοι της. Ιδιαιτερότητα όμως που μέσα τους προσμετριέται ως θετική, γι' αυτό ενώ ο σωβινισμός τους δεν τους επιτρέπει την παραδοχή αυτής της ιδιαιτερότητας, όσο κινούνται εντός των λακωνικών χωρικών υδάτων, γίνεται αποδεκτή και μάλιστα με υπερηφάνεια, όταν απομακρυνθούν λίγο από αυτά. Με την ευρύτερη αυτή έννοια δεν θα μπορούσαν να εξαιρεθούν από τη μανιάτικη λογοτεχνία οι δυο προαναφερθέντες Γιάννης Ρίτσος και Νικηφόρος Βρεττάκος , αν και όπως γίνεται ατιληπτό υπάρχουν και άλλοι   δεσμοί, και ίσως ισχυρότεροι, των δύο ποιητών με τη Μάνη.

Νικηφόρος Βρεττάκος

Με τη γη αυτή συνδέονται, έστω και χαλαρότερα, πολλοί  λογοτέχνες ακόμα (ο Σπήλιος και ο Κώστας Πασαγιάννης, ο Γιάννης Καμπύσης, ο Κώστας Παρορίτης, ο Άγις Θέρος, ο Μιχαήλ Μητσάκης, η Μαρία Πολυδούρη, αλλά και άλλοι νεώτεροι, όπως ο Γ. Φτέρης με την πεντηκονταετή δημοσιογραφική και λογοτεχνική δράση (η συμμετοχή της οικογένειας Τσιμπιδάρου -το Γ. Φτέρης είναι ψευδώνυμο του Γ. Τσιμπιδάρου- στα γράμματα συνεχίζεται ως τις μέρες μας), η Πιπίνα Τσιμικάλη που με τη βαθιά της ευρωπαϊκή παιδεία αφοσιώθηκε στην παιδική λογοτεχνία, και να φτάσουμε μέχρι τον Ηλία Καπετανάκη και τον Τάκη Παπατσώνη (και σταματάμε στους λογοτέχνες που έχουν φύγει από κοντά μας, για τι διαφορετικά θα έπρεπε να φτάσουμε μέχρι το Μ. Στασινόπουλο και το Μ. Κατσαρό ή και άλλους ακόμη λογοτέχνες που δεν έχουν ολοκληρώσει το λογοτεχνικό τους πορτρέτο, αποσιωπώντας και αδικώντας πολλούς από αυτούς).. Η δύναμη του μανιάτικου μοιρολογιού θα καθηλώσει τη Μαρία Πολυδούρη στα χαροκαμένα σπίτια του Γυθείου. Δεν αποκλείεται και με τη δασκάλα τη Μανιάτισσα μοιρολογίστρα να έδωσε διέξοδο στην ευαισθησία της και να άφησε τα συναισθήματα της να παλεύουν με τον έρωτα και το θάνατο σ' ένα στίχο αφτιασίδωτο που ξεχειλίζει από πόνο και πάθος.

Γύθειο:  Εδώ έζησαν τα εφηβικά τους χρόνια ο Γιάννης Ρίτσος και ο Νικηφόρος Βρεττάκος

Ο Ρίτσος και ο Βρεττάκος έζησαν τα εφηβικά τους χρόνια ως μαθητές στο Γύθειο, όπου ο θάνατος αποτελούσε σημαντικότατο κοινωνικό γεγονός και όπου ακόμη και σήμερα είναι «ντροπή» να πάει «άκλαυτος» ο νεκρός, χωρίς δηλαδή να τον αποχαιρετήσουν με ένα μοιρολόγι. Τα μοιρολόγια οι δύο αυτοί ποιητές δεν τα διάβασαν. Τα έμαθαν ακούγοντας τα. Ο άρτιος ιαμβικός τους οκτασύλλαβος, ο θρηνητικός διάλογος, πέρα από κάθε συναισθηματικό φραγμό, όπως διεξάγεται ανάμεσα στην κορυφαία από τις δεξιές μοιρολογίστρες που δίνει το μοιρολόγι στην κορυφαία από τις αριστερές, υφαίνουν με δυσδιάκριτα υφάδια και στημόνια και τον δικό τους ποιητικό λόγο. Παραπέμπουμε εδώ στον Επιτάφιο του Ρίτσου και στο «Μοιρολόι» του Βρεττάκου. Αυτός είναι ίσως και ο ισχυρότερος δεσμός μεταξύ των λογοτεχνών που δημιούργησαν και δημιουργούν κάτω από τη σκιά του Ταϋγέτου. Αυτή η δυναμική κίνηση που ανατρέπει την παράδοση, ενώ συγχρόνως κρατάει ό,τι άξιο και ζωντανό, τη διακρίνει για να το κληροδοτήσει και στην επόμενη γενιά.

Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,

αυτές οι πέτρες δε βολεύονται κάτου απ’ τα ξένα βήματα,

αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,

αυτές οι καρδιές δε βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.

Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,

σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα λιθάρια,

σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του,

σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως.

Ο δρόμος χάνεται στο φως κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο.

                                                                 Γιάννης Ρίτσος "Μάνη , λουλούδι από πέτρα"

Όμορφη Μάνη

Προβολές