"Η Γυναίκα στην Παλιά Μάνη: Ένας Κόσμος Παράδοσης και Αντιθέσεων"

   

Στην καρδιά της άγριας και επιβλητικής Μάνης, μια χερσόνησος με βαθιές ρίζες στην ιστορία της Μάνης και την άρρηκτη σύνδεσή της με την παράδοση, η γυναικεία παρουσία διαμόρφωσε έναν κόσμο γεμάτο αντιθέσεις. Αντλώντας από παλιές αφηγήσεις, επιχειρούμε ένα ταξίδι στην παραδοσιακή ζωή της Μάνης για να ανακαλύψουμε τον ιδιαίτερο ρόλο της γυναίκας στη Μάνη στην κοινωνία της παλιάς Μάνης, μια εποχή όπου τα ήθη και έθιμα της Μάνης δέσποζαν και η ζωή κυλούσε με τους δικούς της, αυστηρούς κανόνες.

Στην παραδοσιακή κοινωνία της Μάνης, η θέση της γυναίκας ήταν σαφώς καθορισμένη, συχνά σε σχέση με τον άντρα. Παρατηρούμε μια ιεραρχία όπου ο άντρας κατείχε μια φαινομενικά ανώτερη θέση στην καθημερινότητα. Χαρακτηριστικές εικόνες, όπως η γυναίκα να σηκώνεται για να καθίσει ο άντρας ή να τον ακολουθεί στο δρόμο, σκιαγραφούν αυτή τη δυναμική. Ακόμη και σε απλές καθημερινές πράξεις, όπως η κατανάλωση νερού από τη στέρνα στη ρούγα ή το τάισμα στους γάμους, η προτεραιότητα δινόταν στους άντρες. Στις χαρές της οικογένειας, όπως οι γεννήσεις αγοριών, μόνο οι άντρες απολάμβαναν τα κεράσματα. Επιπλέον, οι γυναίκες σπάνια έπιναν κάτι άλλο εκτός από νερό, καθώς το ποτό και το κάπνισμα δεν θεωρούνταν έντιμα για αυτές. Ακόμη και στην εκκλησία, η σειρά για το αντίδωρο και τα σπερνά ακολουθούσε την ίδια ανδροκρατική τάξη.

Όσον αφορά την κληρονομιά στη Μάνη, η γυναίκα, αν είχε αδερφούς, συχνά δεν κληρονομούσε τίποτα από την πατρική περιουσία. Μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση αποτελούσαν οι "ξακληροσπόρες" (τα κορίτσια χωρίς αδερφούς), οι οποίες μπορούσαν να κληρονομήσουν όλη την περιουσία, εκτός από το σπίτι, αλλά μόνο αν ο σύζυγός τους προερχόταν από "δυνατή γενιά". Αν παντρεύονταν κάποιον "αχαμνόμερο" ή από μακρινό χωριό, έχαναν αυτό το δικαίωμα, καθώς θεωρούνταν ότι ο άντρας τους δεν θα μπορούσε να διαχειριστεί αποτελεσματικά την περιουσία. Η χήρα επίσης δεν εξουσίαζε την περιουσία του άντρα της αν είχε κόρες, ενώ αν δεν είχε παιδιά, επέστρεφε στο πατρικό της, αν και κάποιες φορές οι συγγενείς του άντρα την κρατούσαν από "υψηλοφροσύνη".

Αποχώρηση από τον Αή Γιώργη

Το επίσημο διαζύγιο στη Μάνη ήταν ουσιαστικά άγνωστο. Σε περίπτωση "σφάλματος" μιας γυναίκας, οι συνέπειες ήταν ακραίες: την έδιωχναν ή την σκότωναν. Από την άλλη πλευρά, η γυναίκα δεν μπορούσε ποτέ να ζητήσει διαζύγιο, ακόμη και σε περιπτώσεις απιστίας (σπάνια λόγω των δυσκολιών και των κινδύνων) ή ενδοοικογενειακής βίας, η οποία δυστυχώς δεν ήταν ασυνήθιστη.

Η διγαμία στην παλιά Μάνη δεν ήταν σπάνιο φαινόμενο, ειδικά όταν ένα ζευγάρι περνούσε τα 45 χωρίς να αποκτήσει παιδιά ή όταν είχε μόνο κορίτσια και οι συγγενείς άρχιζαν να ενδιαφέρονται για την περιουσία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο άντρας, με τη συγκατάθεση της πρώτης γυναίκας, μπορούσε να παντρευτεί μια δεύτερη, συνήθως αστεφάνωτη. Η πρώτη γυναίκα αναλάμβανε τότε τον ρόλο της "πεθεράς". Η γέννηση αρσενικών παιδιών από τη δεύτερη γυναίκα εξασφάλιζε τόσο τον άντρα από περιουσιακούς περιορισμούς όσο και τις δύο γυναίκες από πιθανή εγκατάλειψη σε περίπτωση χηρείας.

Ένα άλλο ιδιαίτερο έθιμο της Μάνης ήταν η απαγωγή. Όταν ήταν εκούσια ("την πήρε φευγώς"), δεν ήταν ασυνήθιστη, ενώ η ακούσια ("την έσουρε!!") ήταν σπανιότερη. Είναι εντυπωσιακό ότι στην περιοχή της Μέσα Μάνης, κατά την περίοδο 1875-1945, οι περισσότερες ακούσιες απαγωγές κατέληξαν σε γάμο χωρίς να δημιουργηθεί μακροχρόνια έχθρα.

Πάλυρος στο χειρομύλι

Η γυναικεία εργασία στη Μάνη ήταν σκληρή και πολύπλευρη. Τον χειμώνα, οι γυναίκες σκάβουν με την αξίνα τα πιο δύσκολα, πετρώδη μέρη των χωραφιών, συχνά καλύπτοντας την ίδια έκταση με τους άντρες που όργωναν. Μετά τη σπορά, περνούσαν όλη την ημέρα μαζεύοντας ελιές και τη νύχτα καθάριζαν τον καρπό. Επιπλέον, άλεθαν στο χερόμυλο το κριθάρι για το ψωμί της οικογένειας. Το καλοκαίρι, οι δουλειές ήταν εξίσου απαιτητικές: μετέφεραν ξύλα από το βουνό ή το ακρωτήρι με γαϊδούρια ή ακόμα και στην πλάτη τους, έγνεθαν και ύφαιναν λιόπανα, βαμβακερά και σπανιότερα μάλλινα υφάσματα για ρούχα. Τον Ιούλιο, πήγαιναν τις βελέντζες στη θάλασσα για να τις πλύνουν και μάζευαν το αλάτι της χρονιάς από τους βράχους.

Παρά τις κοινωνικές αυτές δομές, η τιμή της γυναίκας στη Μάνη ήταν υψίστης σημασίας. Το "παραστράτημα" δεν συγχωρούνταν, και τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες ήταν ιδιαίτερα προσεκτικοί σε αυτό το ζήτημα. Ωστόσο, η αντίληψη ότι οι έχθρες στη Μάνη προέρχονται κυρίως από προσβολές της γυναικείας τιμής, όπως έδειξε μια έρευνα σε 33 χωριά για 70 χρόνια, δεν ανταποκρίνεται πλήρως στην πραγματικότητα. Από τα 30 περιστατικά γυναικείας "παραστρατήματος", μόνο 3 οδήγησαν σε αιματηρές βεντέτες. Είναι αξιοσημείωτο ότι καμία από αυτές τις γυναίκες δεν κατέληξε να θεωρείται "κοινή".

Συμπερασματικά, οι γυναίκες στην Μάνη, με την αξιοθαύμαστη εργατικότητα, την ακεραιότητα και το βαθύ τους ήθος, συνέβαλαν τα μέγιστα στη διαμόρφωση και την ανατροφή των παιδιών τους, θέτοντας ως βασικές προτεραιότητες την Πατρίδα, τη Θρησκεία και την Οικογένεια της Μάνης, όλα αυτά κάτω από την άγρυπνη "προστασία" της τιμιότητας και της περηφάνιας.

Όμορφη Μάνη