"Μάνη: Όταν ο Θάνατος Γίνεται Τέχνη"

 

        Στην άγρια και απόκοσμη Μάνη, εκεί όπου το βραχώδες τοπίο σμίγει με το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου, το Ακρωτήριο Ταίναρο στέκει αγέρωχο, σφραγίζοντας το νοτιότερο άκρο της ηπειρωτικής Ελλάδας. Σύμφωνα με την μυθολογία, σε αυτό το μέρος, η Πύλη του Άδη άνοιγε, οδηγώντας τους θνητούς στον ζοφερό Κάτω Κόσμο. Ίσως γι' αυτό, οι Μανιάτες, λαός με βαθιές ρίζες και αυστηρά ήθη, να έχουν αναπτύξει ένα τελετουργικό αποχαιρετισμού των νεκρών τους, μοναδικό στον κόσμο, όπου η τιμή προς τον εκλιπόντα ξεπερνά κάθε άλλη εκδήλωση.

Στη Μάνη, ο θάνατος ενός άνδρα βιώνεται με ιδιαίτερη ένταση. Η απώλεια ενός πολεμιστή, του προστάτη της οικογένειας και του συνεχιστή του γένους, βυθίζει την κοινότητα σε βαθύ πένθος. Η είδηση του θανάτου διαδίδεται αστραπιαία, πρώτα στους στενούς συγγενείς, που στη Μάνη περιλαμβάνουν όσους φέρουν το ίδιο επώνυμο, ανεξαρτήτως βαθμού συγγένειας, και έπειτα σε φίλους και γνωστούς.

Στο σπίτι του νεκρού, ένα δωμάτιο μετατρέπεται σε χώρο τιμής. Οι τηλεοράσεις και τα ραδιόφωνα σκεπάζονται με σεντόνια, σηματοδοτώντας την σιωπή και το πένθος. Εικόνες του νεκρού και αγίων της Ορθοδοξίας στολίζουν τους τοίχους. Δύο καρέκλες, τοποθετημένες αντικριστά, υποδέχονται το φέρετρο, ενώ γύρω τους στήνονται οι καρέκλες των μοιρολογιστριών, των γυναικών που θα υμνήσουν με θρήνους τη ζωή του εκλιπόντα.

Η άφιξη του νεκρού στο σπίτι είναι μια στιγμή συγκλονιστική. Θρήνοι, κραυγές και χτυπήματα στο στήθος, κυρίως από τις γυναίκες, γεμίζουν τον αέρα, εκφράζοντας τον πόνο και την οδύνη. Το τελετουργικό του μοιρολογιού ξεκινά αμέσως μετά την τοποθέτηση του φέρετρου. Οι μοιρολογίστρες, ντυμένες στα μαύρα και με τσεμπέρι στο κεφάλι, απαγγέλλουν στίχους που εξυμνούν τη ζωή και τις αρετές του νεκρού. Η χήρα, συντετριμμένη, στέκεται δίπλα στο προσκέφαλο, χαϊδεύοντας το μέτωπο του αγαπημένου της.

Κάθε νέος επισκέπτης, πριν ακόμη εισέλθει στο δωμάτιο, φωνάζει το όνομα του νεκρού, εκφράζοντας την οδύνη του. Οι παρευρισκόμενοι ανταποκρίνονται με κραυγές θλίψης, ενώ οι γυναίκες, σε μια έκρηξη συγκίνησης, χτυπούν τα χέρια στο στήθος και τραβούν τα τσεμπέρια τους, ανακατεύοντας τα μαλλιά τους.

Οι οικοδεσπότες προσφέρουν καφέ, αναψυκτικά και τηγανίτες με τυρί, ως ένδειξη ευχαριστίας προς όσους τιμούν τον νεκρό. Οι μοιρολογίστρες, σεβαστές και περιζήτητες, συνεχίζουν το έργο τους, χωρίς αμοιβή, καθώς η προσφορά τους θεωρείται ύψιστη τιμή.

Με την πτώση της νύχτας, οι θρήνοι σιγούν, το σπίτι βυθίζεται σε μια ευλαβική σιωπή. Οι μοιρολογίστρες ξεκουράζονται, ενώ οι επισκέπτες συζητούν για τον εκλιπόντα, αναπολώντας στιγμές από τη ζωή του.

Το χάραμα της επόμενης ημέρας, το τελετουργικό αναβιώνει, με τους θρήνους να γεμίζουν και πάλι το σπίτι. Η άφιξη του ιερέα σηματοδοτεί την κορύφωση του αποχαιρετισμού. Δάκρυα, λυγμοί και κραυγές συνοδεύουν την αναχώρηση του νεκρού από το σπίτι του.

Μετά την ταφή, ακολουθεί το «συγχώριο», ένα τραπέζι ευχαριστίας προς όσους συμπαραστάθηκαν στην οικογένεια. Τριήμερα, εννιάμερα και σαράντα ημέρες πένθους ακολουθούν, με τη χήρα να φορά μαύρα για ένα χρόνο και τους άνδρες της οικογένειας να φέρουν μαύρη κορδέλα στο μπράτσο.

Όμορφη Μάνη