Παραδοσιακή Μάνη: Από τη Γέννηση στον Γάμο - Ήθη & Έθιμα

  

   Η Μάνη, μια γη άγριας ομορφιάς και βαθιάς ιστορίας στην καρδιά της Πελοποννήσου, διατηρούσε μέχρι σχετικά πρόσφατα ένα πλούσιο μωσαϊκό από παραδοσιακά ήθη και έθιμα που καθόριζαν κάθε πτυχή της ζωής των κατοίκων της. Πριν ο σύγχρονος τρόπος ζωής αρχίσει να αλλοιώνει την κοινωνική της δομή μετά το 1960, η διαπαιδαγώγηση των νέων Μανιατών, είτε ήταν αγόρια είτε κορίτσια, θεμελιωνόταν στο τρίπτυχο Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια. Ας εμβαθύνουμε σε αυτές τις μοναδικές παραδόσεις, ξεκινώντας από τη στιγμή της γέννησης.

Γέννηση στη Μάνη: Από την "Γουμαριά" στο Σαράντισμα

Η είδηση ότι μια νύφη ήταν έγκυος, στην τοπική διάλεκτο "γουμαριασμένη", διαδιδόταν με χαρά στην οικογένεια και στο χωριό. Οι ευχές για "καλά γεννητούρια" συνόδευαν την μέλλουσα μητέρα σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ήταν κοινή πρακτική να μην αναφέρονται μπροστά της συγκεκριμένα φαγητά ή γλυκά, πιθανώς για να αποφευχθούν ανεπιθύμητες επιθυμίες. Οι βαριές δουλειές αποφεύγονταν, με τις αδερφές και τις συννυφάδες να προσφέρουν πρόθυμα τη βοήθειά τους.

Η γέννηση αγοριού ήταν ένα ιδιαίτερα χαρμόσυνο γεγονός, το οποίο ο πατέρας ανακοίνωνε στο χωριό με έναν πανηγυρικό πυροβολισμό. Μετά τον τοκετό, η λεχώνα παρέμενε στο κρεβάτι για οκτώ ημέρες, σκεπασμένη με πολλά ρούχα για να προκληθεί εφίδρωση και να "κατεβάσει" γάλα, μια πρακτική που πίστευαν ότι βοηθούσε στην παραγωγή μητρικού γάλακτος.

Σαράντα ημέρες μετά τη γέννηση, η μητέρα έβγαινε για πρώτη φορά από το σπίτι μαζί με το νεογέννητο για το σαράντισμα. Την συνόδευε η αδερφή της και ένα παιδί που κρατούσε ένα μπουκάλι λάδι για την εκκλησία. Αν το μωρό ήταν αγόρι, πριν ο ιερέας διαβάσει την ευχή και το υψώσει στην Ωραία Πύλη, το έπαιρνε για λίγο στο ιερό, μια ένδειξη σεβασμού και σύνδεσης με την θρησκευτική παράδοση.

Βάφτιση στη Μάνη: Από τον "Δράκο" στο Νεοφώτιστο

Πριν επικρατήσουν οι σύγχρονες ονομασίες "μπέμπης" και "μπέμπα", τα αβάπτιστα παιδιά στη Μάνη αποκαλούνταν "δράκος" και "δρακού", υποδηλώνοντας ίσως μια άτυπη ή προσωρινή κατάσταση πριν την ένταξή τους στη χριστιανική κοινότητα μέσω του βαπτίσματος. Ο ανάδοχος στο πρωτότοκο παιδί ήταν συνήθως ο κουμπάρος του ζευγαριού, ενώ τα επόμενα παιδιά βαφτίζονταν από στενούς φίλους της οικογένειας, ενισχύοντας τους κοινωνικούς δεσμούς.

Μια ιδιαίτερη παράδοση υπήρχε για τα βρέφη που είχαν ταχθεί σε κάποιον άγιο λόγω επιπλοκών στην εγκυμοσύνη ή για άλλους λόγους. Ανήμερα της μνήμης του αγίου, το μωρό το άφηναν στο κατώφλι της εκκλησίας και ο πρώτος περαστικός που το σήκωνε γινόταν ο ανάδοχος, μια πράξη πίστης και κοινωνικής αλληλεγγύης.

Σε αντίθεση με τον γάμο, οι γονείς δεν καλούσαν επίσημα στην βάφτιση. Οι συγγενείς και οι φίλοι προσέρχονταν αυθόρμητα, φέρνοντας μαζί τους παραδοσιακά δώρα όπως πίτες, δίπλες, λάδι ή κρασί. Μετά την ολοκλήρωση του μυστηρίου και το ντύσιμο του νεοφώτιστου, όλοι κατευθύνονταν στο σπίτι της οικογένειας για το καθιερωμένο γλέντι βάφτισης.

Ανατροφή στη Μάνη: Νανουρίσματα, Πειθαρχία και Παιχνίδια

Η ανατροφή των παιδιών στη Μάνη ήταν μια διαδικασία γεμάτη αγάπη και παραδοσιακές πρακτικές. Το "νταχτάρισμα" γινόταν με μελωδικά νανουρίσματα και παιδικά τραγούδια που συχνά περιείχαν στοιχεία της λαϊκής παράδοσης και της καθημερινότητας. Μέχρι να φυτρώσουν τα πρώτα δοντάκια, οι μητέρες και οι γιαγιάδες μασούσαν οι ίδιες την τροφή και την έδιναν στο παιδί, μια πρακτική που σήμερα φαντάζει ασυνήθιστη αλλά τότε θεωρούνταν φροντίδα.

Δημοτικό Σχολείο Κούνου ( χαλάσματα)

Η σχολική ζωή, όπως μαρτυρά μια παλιά φωτογραφία από το Δημοτικό Σχολείο στον Κούνο, ήταν διαφορετική. Η σχολική τσάντα ήταν συχνά χειροποίητη, υφασμένη στον αργαλειό από λινάρι. Οι δάσκαλοι, ακόμα και αυτοί που προέρχονταν από άλλα μέρη ("ξενομερίτες"), έχαιραν απόλυτου σεβασμού. Ωστόσο, η πειθαρχία ήταν αυστηρή και η βέργα χρησιμοποιούνταν συχνά για τους αδιάβαστους μαθητές. Η τιμωρία μπορούσε να περιλαμβάνει παραμονή στο σχολείο νηστικοί μέχρι το σούρουπο για διάβασμα. Ακόμη και το ξύλο αποτελούσε μέρος των μεθόδων διαπαιδαγώγησης.

Στον ελεύθερο χρόνο τους, πριν την ευρεία διάδοση του ποδοσφαίρου, το αγαπημένο παιχνίδι των παιδιών ήταν το κρυφτό. Τα πέτρινα κτίσματα της Μάνης, η διάταξή τους και οι πολλές αυλές και καμάρες αποτελούσαν ιδανικά κρησφύγετα για ατελείωτες ώρες παιχνιδιού.

Κονάκια 1969.Συλλογή Πολιτιστικού Συλλόγου Κονακιών

Αρραβωνιάσματα στη Μάνη: Προίκα, Βολιδοσκόπηση και Συμφωνίες

Στις πολύτεκνες οικογένειες της Μάνης, υπήρχε συχνά η πρακτική να παντρεύονται πρώτα τα κορίτσια, προκειμένου να μειωθούν οι οικογενειακές υποχρεώσεις. Η μητέρα άρχιζε από μικρή ηλικία να ετοιμάζει την προίκα της κόρης. Η λαϊκή σοφία αποτυπωνόταν χαρακτηριστικά στο δίστιχο: «έχεις γιούς έχεις χαρά, τι θα γίνεις πεθερά, έχεις κόρες έχεις πίκρα τι θα υφαίνεις όλη νύχτα».

Όταν έφτανε η κατάλληλη ηλικία, ο πατέρας της κοπέλας ανέθετε σε ένα έμπιστο πρόσωπο να κάνει τις πρώτες διερευνητικές επαφές ("βολιδοσκόπηση") με τους γονείς του νέου που θεωρούσαν κατάλληλο γαμπρό. Στην συζήτηση που ακολουθούσε, παρουσία όλης της οικογένειας, αν δεν υπήρχε συμφωνία ("χάλαγε" η δουλειά), αποχωρούσαν με την ευγενική δικαιολογία "είναι μικρή ακόμα". Αν υπήρχε θετική ανταπόκριση, η συζήτηση επικεντρωνόταν στο ύψος της προίκας.

Παλαιότερα, το αποτέλεσμα αυτών των διαπραγματεύσεων καταγραφόταν σε ένα έγγραφο που ονομαζόταν "κόπια". Στη συνέχεια, ορίζονταν οι αρραβώνες, συνήθως την πρώτη Κυριακή μετά τα "κανονίσματα" (πιθανόν κάποια προκαταρκτική συμφωνία ή ανακοίνωση) και ο γάμος μέσα σε ένα διάστημα έξι έως οκτώ μηνών. Η τελετή του αρραβώνα ξεκινούσε από το σπίτι του γαμπρού και κατέληγε στο πατρικό της νύφης, παρουσία του ιερέα του χωριού, ο οποίος ευλογούσε τα δαχτυλίδια.

Αρχείο Έλλης Αλέπη-Μανωλάκου

Γάμος στη Μάνη: Μια Εβδομάδα Προετοιμασιών και Παραδόσεων

Οι γάμοι στη Μάνη τελούνταν παραδοσιακά τις Κυριακές. Η τοπική παροιμία «όλη η βδομάδα του γαμπρού κι η Κυριακή της νύφης» είχε προγνωστικό χαρακτήρα. Αν ο καιρός ήταν καλός κατά τη διάρκεια της εβδομάδας, θεωρούσαν ότι και ο γαμπρός ήταν καλός. Αντίθετα, αν ο καιρός χαλούσε την Κυριακή του γάμου, ψιθύριζαν για τη νύφη ότι ήταν "λειχοσκουτελού", δηλαδή ότι συνήθιζε να τρώει όλο το φαγητό στο πατρικό της.

Οι γαμήλιες προετοιμασίες διαρκούσαν μια ολόκληρη εβδομάδα. Το πρωί της Πέμπτης, στο σπίτι της νύφης κρεμούσαν τα προικιά για να τα θαυμάσουν οι συγγενείς και οι φίλοι. Τα λεπτά ρούχα και τα υφαντά τοποθετούνταν στις "κόρδες" (σχοινιά) του σπιτιού και στα δοκάρια, ενώ τα βαρύτερα κιλίμια και τα παπλώματα απλώνονταν στα κρεβάτια.

Το στόλισμα της νύφης γινόταν την Κυριακή το πρωί από τις φιλενάδες της με τραγούδια και κεράσματα, δημιουργώντας μια εορταστική ατμόσφαιρα. Αντίστοιχα, στο σπίτι του γαμπρού γινόταν το ξύρισμα και το ντύσιμό του από τους φίλους του.

Στην εκκλησία, πρώτος έφτανε ο μελλόνυμφος έφιππος, συνοδευόμενος από την οικογένειά του. Έφιππη έφτανε και η νύφη. Ο πατέρας της την κατέβαζε από το υποζύγιο και στο κατώφλι της εκκλησίας παρέδιδε το χέρι της στον γαμπρό, μια συμβολική πράξη μεταβίβασης της ευθύνης.

Μετά την ολοκλήρωση του μυστηρίου και την ανταλλαγή των "σιχαρίκια" (κουφέτα), η συντροφιά κατευθυνόταν στο σπίτι της νύφης για το καθιερωμένο γλέντι. Στο τέλος της γιορτής, καθώς το νεαρό ζευγάρι αποχωρούσε, η μητέρα της νύφης της πρόσφερε ένα ρόδι, σύμβολο γονιμότητας, μαζί με ένα καρβέλι ψωμί κι ένα μαχαίρι, που συμβόλιζαν την αφθονία και τη δύναμη.

Ψίκι και προικιά Έξω Μάνη. Αρχείο .Ι Κισκηρέα

Αυτές οι αναλυτικές αναφορές στα ήθη και έθιμα της Μάνης γύρω από τη γέννηση, τη βάφτιση, την ανατροφή, τον αρραβώνα και τον γάμο, αποκαλύπτουν έναν κόσμο πλούσιο σε παραδόσεις και κοινωνικούς δεσμούς. Αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Μάνης και προσφέρουν μια γοητευτική ματιά στην ιστορία και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων της. Η διατήρηση και η ανάδειξη αυτών των παραδόσεων είναι ζωτικής σημασίας για τη διαφύλαξη της μοναδικής ταυτότητας αυτής της ιστορικής περιοχής της Ελλάδας.

Διαβάστε επίσης παρόμοιο άρθρο : "Η Γυναίκα στην Παλιά Μάνη: Ένας Κόσμος Παράδοσης και Αντιθέσεων"

Όμορφη Μάνη