Γδικιωμός: "Το έθιμο της αυτοδικίας"!!

      

   " Ο Πυλαλάκος κι ο Παυλής εκάθουντα στο μαγαζί κι εκεί επίνασι κρασί και εφιλονικήσασι κι αλλάξασι τα βόλια τους."

     Η λέξη Βεντέτα είναι Ιταλική και έφτασε στη Μάνη τον 20ο αιώνα. Παραδοσιακά η εθιμική πράξη αντεκδίκησης ονομαζόταν " γδικιωμός".

Ήταν ένα ευρύτατα διαδεδομένο και πολύπλοκο κοινωνικό φαινόμενο, το οποίο περνώντας από το στάδιο της κορύφωσης σε αυτό της εκτόνωσης , είχε τη δική του

ορολογία, "χωσία", "συνέβγαλμα","τρέβα","ψυχικό", "σιάξη".

΄Οπως γράφει ο Πέτρος Κολονάρος, προ της σύστασης του νεοελληνικού κράτους η δικαιοσύνη στην περιοχή απονέμονταν μόνο δια όπλων , σύμφωνα με το πρωτόγονο δίκαιο του ισχυρότερου. Οργανωμένα δικαστήρια δεν υπήρχαν και οι ηπιότερες διαφορές μεταξύ των κατοίκων επιλύονταν από αξιοσέβαστους διαιτητές (γέροντες).Ωστόσο κάθε προσβολή ακόμα και λεκτική εναντίον μεμονωμένου ατόμου, έθιγε ολόκληρο το γένος το οποίο ανήκε. Και η τιμωρία δεν ήταν άλλη από τον φόνο του ενόχου. Ο μη εκδικούμενος θεωρούνταν δειλός, ανάξιος και περιφρονητέος. Επομένως αν ήθελε κάποιος να ζει με υπόληψη στον τόπο του, έπρεπε να συμμορφώνεται με το άτεγκτο αυτό κώδικα τιμής , έτοιμος ανά πάσα στιγμή να θυσιάσει την ατομικότητα του για την τιμή της οικογένειας.

Οι Μανιάτες ψέγονται επειδή οι φόνοι αντεκδίκησης στην πλειονότητα τους γινόντουσαν απροειδοποίητα, σε στημένες ενέδρες , τις "χωσίες". Ο ψόγος αυτό δεν είναι βάσιμος, διότι πριν από κάθε πράξη εκδίκησης , εκδηλωνόταν φανερά η κήρυξη της έχθρας. Μετά τη δημόσια ομολογία της έχθρας, γράφει ο Μέξης, όλα τα μέσα που μπορούν να εξολοθρέψουν τον αντίπαλο ήταν θεμιτά , έντιμα, και αποδεκτά. Περιορισμοί ή αναστολές δεν υπήρχαν. Για τους Μανιάτες ο αιφνιδιασμός δεν ήταν πράξη ατιμωτική (μπαμπέσικη). Απεναντίας, αν η "χωσία" πετύχαινε, ο εμπνευστής της θεωρείτο άξιο παλικάρι.

Οι αντίπαλοι ταμπουρώνονταν μέσα στους πύργους τους και κυκλοφορούσαν μόνο νύχτα, με χίλιες δυο προφυλάξεις.Φυσικά υπήρχαν οι απερίσκεπτα άφοβοι και οι τολμηροί που επιχειρούσαν "χωσίες" μέσα στις αυλές των αντιπάλων τους.Έχουν σκοτωθεί άνθρωποι πάνω στον ύπνο τους κι έχουν ξεκληριστεί ολόκληρες οικογένειες μέσα στο ίδιο το σπιτικό τους.

Άλλοι τρόποι διεξαγωγής της μανιάτικης βεντέτας ήταν η ανοιχτή σύρραξη με τουφέκια και κανόνια. Πέρασαν στην  ιστορία οι οικογενειακοί πόλεμοι στα Νικλιάνικα για "ξεμόνια" ή για δυναμικές επεκτάσεις πύργων της μιας ή της άλλης οικογένειας καθώς και η σύρραξη της Κοίτας με οικογένειες που κατοικούσαν στον Κούνο. Οι νικημένοι ξενιτευόντουσαν ή πήγαιναν να κατοικήσουν σε άλλες γωνιές της Μάνης. Πάνω από 50 χωριά ιδρύθηκαν από τέτοιες αφορμές.

Οι εξοντωτικοί αυτοί πόλεμοι, υπογραμμίζει ο Κολονάρος, παρατείνονταν τόσο που η επόμενη ή η μεθεπόμενη γενιά που τους συνέχιζε, ξεχνούσε το αρχικό αίτιο του ξεσπάσματος τους.Την αγριότητα της αιματοχυσίας τη μετρίαζαν κάποια έθιμα που επικράτησαν εξ ανάγκης, όπως το "συνέβγαλμα". Οι έχοντες έχθρα, μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την παρουσία τρίτου προσώπου , προερχόμενου από ισχυρή αλλά ουδέτερη οικογένεια της περιοχής, το οποίο αναλάμβανε τη συνοδεία μέλους από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις σε δημόσιο χώρο. Αυτό σήμαινε ότι το να βλάψει κάποιος τον συνοδευμένο ήταν πράξη κήρυξης πολέμου και προς την οικογένεια του συνοδού.

Άλλο έθιμο κατευνασμού ήταν η "τρέβα" , η προσωρινή ανακωχή των εχθροπραξιών κατόπιν ειδικής συμφωνίας των αρχηγών, για το θερισμό , τη σπορά, το μάζεμα των ελιών ή κατόπιν μεσολάβησης τρίτων, με απώτερο σκοπό την οριστική παύση της έχθρας. Η συμφιλίωση ή "σίαξη" γινόταν κι αυτή δημοσίως . Σπανιότερα μπορούσε να γίνει συμβιβασμός, αμέσως μετά το φονικό που "νομιμοποιούσε" την έχθρα.Αυτό συνέβαινε όταν μια οικογένεια διέβλεπε ότι θα αφανιζόταν κάτω από τη δύναμη των όπλων της άλλης, οπότε ο αρχηγός της υποδεέστερης ζητούσε αυτοπροσώπως συχώρεση από το σόι των θιγμένων. Η πράξη αυτή ονομαζόταν "ψυχικό" και ήταν εξευτελιστική για το σόι που το ζητούσε. Όταν οι αντιμαχόμενες πλευρές είχαν θρηνήσει ισάριθμους νεκρούς, ήταν δυνατό να υπάρξει και πάλι συμβιβασμός, χωρίς να ατιμάζεται κάποιο από τα δυο μέρη.Σε αυτή την περίπτωση οι συμφιλιωθέντες ονομάζονταν "ψυχαδελφοί". Μάλιστα ο φονέας του ενός σογιού μπορούσε να συνδεθεί με το χηρεύον σπιτικό του άλλου, φροντίζοντας ή ακόμα και αναλαμβάνονταν τα ορφανά.

Δυστυχώς ο άγραφος νόμος της αντεκδίκησης εξακολουθεί να έχει και σήμερα στη Μάνη κάποια ισχύ. Οι όροι βέβαια είναι διαφορετικοί. Δεν συνδέονται τόσο με τη θιγμένη υπόληψη όσο με ξεκαθαρίσματα λογαριασμών. Κάποιες δε μανιάτικες οικογένειες που συμμετείχαν στους κόλπους του οργανωμένου εγκλήματος έχουν υιοθετήσει πρακτικές διεθνούς μαφίας, αφού στις μέρες μας δεν υπάρχει χώρος για τις έννοιες "σίαξη", "συνέβγαλμα" και "μπέσα".

Όμορφη Μάνη