Οι Μπέηδες της Μάνης (1776-1821)

   Μέσα στα διοικητικά και στρατιωτικά πλαίσια του Τουρκικού κράτους η Πελοπόννησος αποτελούσε μια από τις μεγάλες περιφέρειες στις οποίες είχε υποδιαιρεθεί η γενική διοίκηση της Ρουμελίας ή Ελλάδας. Όλο το σύστημα στηριζόταν επάνω σε φεουδαρχικούς ή τιμαριωτικούς θεσμούς ανατολικού τύπου.

Η Υψηλή Πύλη δυο φορές έκανε τη Μάνη «μπεηλίκι». Τη πρώτη το 1688 στη διάρκεια του τέταρτου Τουρκοβενετικού πολέμου και τη δεύτερη μετά την εγκατάλειψη των Μανιατών από τους Ρώσους, το 1776.

Η πρώτη ήταν μια πολιτική πράξη των Τούρκων, εντελώς περιστασιακή, για να αποσπάσουν τους Μανιάτες από τους Βενετούς και να αποκτήσουν νέες βάσεις στη Μάνη, αλλά και τη συμμαχία της. Την υλοποίηση των σχεδίων τους ανέλαβε να υλοποιήσει ο Λιβέριος ή Λιμπεράκης Γερακάρης που ήταν φυλακισμένος στη Πόλη. Ο διάσημος αυτός πειρατής του Οιτύλου είχε προσφέρει και στο παρελθόν πολύτιμες υπηρεσίες στους Τούρκους και με τη βοήθειά του έκτισαν τα κάστρα της Ζαρνάτας και της Κελεφάς. Οι Τούρκοι του έδωσαν το τίτλο του Μπέη της Μάνης, που ο ίδιος ζήτησε και από το 1688 μέχρι το 1696 μάχεται στο πλευρό τους.

Οι προσπάθειες των Βενετών να τον δελεάσουν αποτυγχάνουν μέχρι το 1696. Τότε ο ζωγράφος και πολεμιστής από το Κουτήφαρι (Θαλάμαι), Παναγιώτης Δοξαράς παλιός φίλος του Γερακάρη και ο εξομολογητής του Παπαστέργιος, τον πείθουν και στις 13.07.1696 ο νέος Βενετσάνος αρχιστράτηγος Allesandro Molino αναγγέλλει τη προσχώρηση του αρχικουρσάρου στο στρατόπεδο των Βενετών.

Με την αποστασία του ο «Μανιάτμπεης» Λιμπεράκης Γερακάρης αυτοκαταργείται, ενώ στη πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ Μπέης της Μάνης, ούτε και οι Τούρκοι έδωσαν στη πολιτική τους αυτή πράξη τις διαστάσεις δημιουργίας ενός θεσμού. Γεγονός είναι πως οι Τούρκοι τότε δεν έδωσαν συνέχεια στο «μπεηλίκι» της Μάνης, αλλά αργότερα ύστερα από 80 χρόνια, το 1766, κάτω από άλλες περιστάσεις και με την πρωτοβουλία της ίδιας της Τουρκίας.

Αυτά τα 80 χρόνια η Μάνη εξακολούθησε να διοικείται με τη δική της παραλλαγή του Κοινοτικού συστήματος δηλαδή τις καπετανίες και τον Μπας-Καπετάνιο ή αρχικαπετάνιο πού ήταν επικεφαλής του Συμβουλίου των καπεταναίων. Στα 1776 ή Μάνη γίνεται «Μπας - μπεηλίκι». Το γεγονός αυτό θεωρείται έργο του Μεγάλου Δραγουμάνου του στόλου Νικολάου Μαυρογένη.

Για τη Μάνη είχαν τελειώσει τα «Ορλωφικά» κι' είχε για μια ακόμη φορά εγκαταλειφθεί στη τύχη της. Τα «Ορλωφικά» όμως είχαν ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στο ανατολικό ζήτημα. Η Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή έδειξε καθαρά τους νέους στόχους της Ρωσικής και της Ευρωπαϊκής πολιτικής. Για την Οθωμανική αυτοκρατορία, είχε πια αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση. Αντιμετώπιζε προβλήματα επί προβλημάτων. Στη Πελοπόννησο ειδικά είχε προστεθεί και το πρόβλημα των Τουρκαλβανών.

Οι Τουρκαλβανοί κατέληξαν σε ένα είδος «Κράτους εν Κράτει». Η διένεξη μεταξύ Τουρκαλβανών και Οθωμανικού κατεστημένου πήρε τις διαστάσεις αληθινού πολέμου και η Τουρκία για να απαλλαγή από τα άγρια στίφη των Τουρκαλαβανών πού λυμαίνονταν τη Πελοπόννησο, χωρίς να κάνουν διάκριση ανάμεσα στους Έλληνες και τους Τούρκους, χρειαζόταν τη συνδρομή των ντόπιων δυνάμεων.

Έπρεπε να προσφύγουν στις υπηρεσίες των ίδιων των εχθρών τους πού ήταν συγχρόνως και εχθροί των Τουρκαλβανών. Με άλλα λόγια είχαν ανάγκη των υπηρεσιών της Μάνης και των κλεφταρματολών πού την χρησιμοποιούσαν ως ορμητήριο. Από το άλλο μέρος η Μάνη για τους Τούρκους ήταν πάντοτε το μεγάλο οχυρό με τους εμπειροπόλεμους πολεμιστές, στη συνεργασία των οποίων απέβλεπαν για την προώθηση των αντιτουρκικών σχεδίων τους όλοι οι Δυνατοί της Ευρώπης και της Ρωσίας.

Τα «Ορλωφικά» έδωσαν στη Τουρκία την ευκαιρία για μια προσπάθεια συμβιβασμού με τη Μάνη. Η αποστολή ανατέθηκε στο Διερμηνέα του Στόλου Νικόλαο Μαυρογένη, άνδρα έξυπνο, επιτήδειο και πολυμήχανο. Αυτός προσέφερε το 1776 το «Μπεηλίκι» στους Μανιάτες μαζί με τη «συγχώρεση» της Υψηλής Πύλης για τη σύμπραξη τους με τους Ρώσους του Αλέξη Ορλώφ. Η προσφορά των Τούρκων συμπληρώθηκε και με την υπόσχεσή τους, πώς θα αποκαθιστούσαν τη τάξη στη Πελοπόννησο εξοντώνοντας τους φοβερούς Τουρκαλβανούς. Oι στόχοι της Υψηλής Πύλης ήταν:

	η εξασφάλιση των «νώτων» από τους Μανιάτες για την εξολόθρευση των Τουρκαλβανών.
	η αποδυνάμωση της Μάνης ως εχθρού, έστω και με την ανάδειξη της σε ημιαυτόνομη ηγεμονία.
	η απόσπαση της Μάνης από την Ευρωπαϊκή επιρροή και από τα μελλοντικά σχέδια του «ξανθού γένους».

Είναι γεγονός πως από τους τρεις αυτούς στόχους μόνο ο ένας τελικά πραγματοποιήθηκε. Οι Μανιάτες δέχτηκαν το «Μπεηλίκι» και τούτο, γιατί ήταν γι' αυτούς μεγάλο το πρόβλημα των Τουρκαλβανών και γιατί έπρεπε να ισορροπήσουν τις εσωτερικές διενέξεις τους και διαφορές την επαύριο των Ορλωφικών με τις ολέθριες συνέπειές τους. Δεν έκαναν όμως καμιά άλλη παραχώρηση στην Υψηλή Πύλη και μάλιστα πολλές φορές χρησιμοποίησαν τη δύναμη του «Μανιάτμπεη» εναντίον των Τούρκων ποικιλοτρόπως.

Το «Μπεηλίκι» δεν άλλαξε την διοικητική δομή της Μάνης σε κοινότητες-καπετανίες. Ούτε και τη θεμελίωση των καπετάνιων στις δυνατές αιματοσυγγενικές οικογένειες των διαφόρων περιοχών της Έξω και Άνω Μάνης. Οι Μανιάτες, ταίριαξαν το «μπεηλίκι» στα μέτρα τους και δεν έπαψαν να εκλέγουν ελεύθερα, όπως πριν τον Μπας-καπετάνιο, τον αρχηγό τους (ηγεμόνα της Μάνης). Η Πύλη απλώς αναγνώριζε την εκλογή με τον τύπο του διορισμού του Μπέη.

Η επικύρωση του διορισμού του νέου μπέη από την Πύλη γινόταν ύστερα από πρόταση των οκτώ (8) επισκόπων της Μάνης, που ασκούσαν πολύ μεγάλη επιρροή στο λαό, των καπετάνιων και των άλλων εκπροσώπων των δυνατών οικογενειών. Όλοι αυτοί συνέρχονταν και εξέλεγαν τον υποψήφιο. Βέβαια γύρω από την εκλογή προσπαθούσαν να βάλλουν και οι Τούρκοι την ουρά τους. Πάντοτε υπήρχαν εδώ έχθρες και φιλοδοξίες μεταξύ των δυνατών καπεταναίων για το Μπας-μπεηλίκι της Μάνης. Και οι Τούρκοι μερικές φορές τα κατάφερναν να επωφεληθούν με επεμβάσεις έντεχνες στα εσωτερικά της, πού τους επέτρεπαν να ανεβάζουν και να κατεβάζουν αυτούς πού ήθελαν ή ακόμη και να στέλνουν το Μπέη στη κρεμάλα, όπως λ.χ. έγινε με τον Τζανέτμπεη Κουτήφαρη ή το διάδοχό του Μιχάλμπεη Τρουπάκη ή Μούρτζινο και τα παιδιά του.

Κατά τα άλλα, μόλις ή Μάνη έγινε «μπεηλίκι» αποσπάστηκε από το «Σαντζάκι» της Πελοποννήσου. Από το Βιλαέτι του Μοριά, πέρασε στη δικαιοδοσία του Καπουδάν πασά, όπως τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά.

Ο «Μανιάτμπεης» ή «Μανιατόμπεης» είχε αξίωμα θεωρητικά ισόβιο και συγκέντρωνε στο πρόσωπο του όλες τις εξουσίες. Σύμφωνα με την Υψηλή Πύλη και τους καπεταναίους της Μάνης, ο Μπέης ήταν προσωπικά υπεύθυνος για κάθε επαναστατική κίνηση και υπεύθυνος απέναντι στον Καπουδάν πασά, για την είσπραξη του ετήσιου κεφαλικού φόρου (χαράτσι) πού από 4.000 γρόσια πού ήταν ανέκαθεν, έγινε τώρα 15.000. Αυτός ο φόρος ήταν χωρίς άλλο πολύς, αλλά ολόκληρες περιοχές της Μάνης, όπως λ.χ. ή Μέσα Μάνη, ποτέ δεν πλήρωσαν ούτε γρόσι.

Έπειτα κι ο Μπέης άμεσα από τους κάτοικους της Μάνης δεν εισέπραττε χαράτσι. Είχαν όμως ο Μπέης και οι καπετάνιοι τα έσοδα τους. Η Μάνη είχε αυτά τα χρόνια πολύ μεγάλο πληθυσμό, εντελώς δυσανάλογο με την παραγωγικότητα της γης της. Έτσι, ήταν αναγκασμένη να εισάγει σιτάρι, καλαμπόκι κι άλλα τρόφιμα ανταλλάσσοντάς τα με λάδι, μετάξι και βιοτεχνικά είδη.

Ο ανώτατος διοικητής (Μανιάτμπεης) της Μάνης είχε το δικαίωμα να εκδίδει άδειες εμπορίας και να εκμεταλλεύεται τα λιμάνια της Μάνης με την επιβολή εισαγωγικού δασμού. Ο τοπικός καπετάνιος φρόντιζε για την ακριβή εκτέλεση των υποχρεώσεων από την άσκηση αυτών των δικαιωμάτων του Μπέη στην περιφέρεια του και με τη σειρά του είχε κι αυτός δικαίωμα στο 1 /3 των εισπράξεων.

Απ’ αυτές τις τελωνειακές κλπ. εισπράξεις τα έσοδα ήταν αξιόλογα και ο Μανιάτμπεης ήταν ο μόνος πού είχε το δικαίωμα της αποκλειστικής συναλλαγής με τους ξένους εμπόρους κι ο μόνος πού εμπορεύονταν τα τοπικά προϊόντα. Χωρίς την άδεία του κανείς Μανιάτης δεν μπορούσε να συμβάλλεται με τους ξένους και κανείς ξένος δεν μπορούσε να αγοράσει ελιές, λάδι μετάξι ή βαλανίδια, δηλαδή είχε το αποκλειστικό μονοπώλιο του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου.

Αυτές οι εισπράξεις του Μπέη ήταν ένα είδος έμμεσης φορολογίας των κατοίκων της Μάνης. Αλλά έφταναν άνετα για την πληρωμή του ετήσιου φόρου — όταν φυσικά συνέβη να πληρωθεί γιατί σχεδόν πάντοτε τον «χρωστούσαν»(!).

Ό «Μανιάτμπεης», είχε μεγάλα κυριαρχικά δικαιώματα, και από την άσκησή τους εξασφάλιζε την εκτίμηση και το σεβασμό των απλών ανθρώπων της Μάνης και αυτό αποτελούσε τον κανόνα ή προκαλούσε το μίσος και την αποστροφή.

Από το 1776 ως το 1821 ηγεμόνευσαν στη Μάνη οι παρακάτω οκτώ (8) Μπέηδες:

1. Ο Τζανέτος Κουτήφαρης από τις Θαλάμες ή Κουτήφαρη (1776 - 1779)·
2. Ο Μιχάλμπεης Τρουπάκης ή Μούρτζινος από τη Καρδαμύλη     (1779 - 1782).
3. Ο Τζανήμπεης ή Τζανέτμπεης (Τζανέτος Καπετανάκης             Γρηγοράκης) από το Σκουτάρι του Γυθείου (1782-1798).
4. Ο Παναγιώτης Κουμουντούρος ή Κουμουντουράκης από τους  Δολούς της Έξω Μάνης (1798-1803).
5. Ο Αντώνμπεης Γρηγοράκης, από το Σκουτάρι του Γυθείου  (1803-1808).
6. Ο Ζερβόμπεης (Κωσταντής Ζερβάκος) από το Καρβελά του  Μαλευρίου (1808-1810).
7. Ο Θεοδωρόμπεης Γρηγοράκης από το Μαραθονήσι (1811-1815).
8. Ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης από το Λιμένι της Τσίμοβας (1815 - 1821).

Οι επιφανέστεροι όλων υπήρξαν ο Τζανέτμπεης Καπετανάκης Γρηγοράκης κι ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Ο Πετρόμπεης υπήρξε κι ο μοναδικός Μεσομανιάτης Μπέης της Μάνης. Με τη προσωπικότητά τους και την ηγεμονία τους, συνδέονται όλα τα σπουδαία γεγονότα της Ιστορίας της Μάνης στις παραμονές της Μεγάλης Εθνεγερσίας του 1821.

Πηγή http://www.mani.org.gr/mani/

Το άρθρο διαβάστηκε