Οι Μπέηδες της Μάνης και η σχέση τους με το Οίτυλο.

 

Του Μιχάλη Μπατσινίλα

Οίτυλο Μάνης.

Οι Τούρκοι κατάφεραν με τον θεσμό του Μπέη, που εισήγαγαν στη Μάνη να απομονώσουν τον επαναστατικό και ηγετικό ρόλο των δύο μεγάλων οικογενειών του, Γιατριάνων και Στεφανόπουλων, ύστερα μάλιστα από τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ τους, που

και σε αυτόν δεν ήσαν αμέτοχοι οι Τούρκοι.
Όλοι οι Μπέηδες έβλεπαν με φόβο την δύναμη του Οιτύλου και κράτησαν αποστάσεις, άλλωστε την επικυριαρχία τους στην περιοχή του Οιτύλου την είχαν απαγορεύσει οι ίδιοι οι Οιτυλιώτες, που συνέχισαν να διοικούνται, όπως παλιά, με την Λακωνική Γερουσία.
Οι οκτώ διορισμένοι από τους Τούρκους Μπέηδες της Μάνης από το 1776 μέχρι το 1821 ήσαν οι εξής:
1. Τζανέτος Κουτήφαρης από τις Κιτριές (1776-1779).
2. Μιχάλης Τρουπάκης ή Μούρτζινος από την Καρδαμύλη (1779-1782).
3. Τζανέτος Καπετανάκης Γρηγοράκης από το Σκουτάρι (1783-1798).
4. Παναγιώτης Κουμουντούρος ή Κουμουντουράκης από τους Δολούς (1798-1802).
5. Αντώνης Γρηγοράκης από το Σκουτάρι (1803-1810).
6. Κωνσταντής Ζερβάκος από τον Καρβελά (1810).
7. Θεόδωρος Γρηγοράκης από το Μαραθωνήσι (1811-1815).
8. Πέτρος Μαυρομιχάλης από το Λιμένι της Τσίμοβας (1815-1821).
Θα αναφέρω από το ταξίδι του Δήμου και Νικολό Στεφανόπολι (1797-1798) την συνομιλία του τότε Μπέη της Μάνης, -τον Τζανέτο Καπετανάκη Γρηγοράκη- και του Νικολό Στεφανόπολι, που ενώ τον πήγε βόλτα μέχρι το Πόρτο Κάγιο, του αρνήθηκε πεισματικά και με δικαιολογίες που δείχνουν το πόσο κατωτερότητα ένιωθε έναντι της δύναμης των Οιτυλιωτών και μάλιστα έναντι των Στεφανοπουλιάνων, από τους οποίους καταγότανε ο Νικολός. Οι υποσημειώσεις στο κείμενο είναι δικές μου, για να ερμηνευτούν κατανοητά τα αναφερόμενα.

Οίτυλο Μάνης. Φωτό Όμορφη Μάνη

«…Ο Μπέης δεν είδε με αδιαφορία τα μαθήματα που έδινε ο Στεφανόπολι στους νεαρούς Μανιάτες. Έψαχνε να βρει τον τρόπο για να του δείξει την ευχαρίστησή του. Τον ανεβάζει σε ένα ύψωμα απ’ όπου ανακαλύπτει δυο λόφους και ανάμεσά τους ένα μεγάλο χωριό . Ο επίτροπος ρωτάει το όνομά του.
-Είναι το Ο ί τ υ λ ο.
-Το Ο ί τ υ λ ο! η γενέτειρα των προγόνων μου! Πρέπει να το δω, να το περπατήσω για να φιλήσω τις πέτρες, για να αναπνεύσω τον αέρα που ανέπνεαν οι πρόγονοί μου! Ας κατέβουμε!
Έτσι μιλούσε με ενθουσιασμό ο άξιος απόγονος των Στεφανόπουλων.
-Μετριάστε τον ενθουσιασμό σας, του λεει ο μπέης. Εδώ είστε άγνωστος. Η παραμικρή απροσεξία θα εκθέσει και εσάς και την οικογένειά σας.
-Πως! δεν θα δω τις εστίες που κατοίκησαν οι πατέρες μου; Καλύτερα να πεθάνω!
-Καλά λοιπόν, πέθανε, αν χρειαστεί, απαντάει με σταθερότητα ο μπέης. Πεθαίνοντας όμως, θέλεις να μας κληρονομήσεις, με την απρονοησία σου αυτή, τον πόλεμο με τους Τούρκους; Ξέχασες, λοιπόν, ότι τα χαρακτηριστικά σου δόθηκαν σε όλη την Ελλάδα κι ότι ένα βήμα, μια λέξη μπορεί να κάνει να πέσει το κεφάλι σου, το κεφάλι του θείου σου και τα κεφάλια όλης της οικογένειά σου;
-Όχι, απαντά ο Στεφανόπολι. Δεν είναι αυτός ο πόθος της καρδιάς μου.
Αναστενάζει και δακρύζει. Ο μπέης τον σφίγγει στην αγκαλιά του.
-Ω, παιδί μου, του λεει, συγχώρεσέ με που σου μίλησα με τόσην αυστηρότητα. Καταλαβαίνω τι σου στερώ. Μα θα ’ρθει μια μέρα που θα μπορέσεις να ικανοποιήσεις τη δικαιολογημένη περιέργειά σου. Στο μεταξύ θα σε αποζημιώσω δείχνοντας δυο αριστουργήματα της αρχαιότητας.
Τον πηγαίνει στο μέρος που ανήκει στα Κακαβούλια ή μάλλον στο Πόρτο Κάγιο…».
Θα αναφέρω ένα απόσπασμα από έγγραφο, που αναφέρεται, ότι είναι του Τζαννέτου Κουτήφαρη, προς τον Άγγλο πρόξενο στα Κύθηρα το 1811 Εμμ. Καλούτση.
«…Η Σπάρτη ανατολικά εκτείνεται έως Τρίνησα, σύνορον του Έλους, έως δυτικά Αγία Σιών, σύνορα της Καλαμάτας.
Η καπιτανία των Γληγοριάνων, οπού είνε επαρχία του Καρυουπόλεως, εκτείνεται από τα Τρίνησα ανατολικά έως το Πόρτο Κάγιον, συμποσούνται σπίτια 3500.
Η καπιτανία του Μαυρομιχάλη και επαρχία Μαϊνης μέρος δυσικόν των Κακαβουλίων έως Τσίμοβαν είνε οσπίτια 1500.
Η καπιτανία του Ζυγού από Πολιάνα έως του Φονιά το Λαγκάδι επαρχία Πλάτσης δυσικά μέρη σπίτια 1200.
Η καπιτανία της Ανδρούβιτσας από Φονιά Λαγκάδι έως ταις Δύο Πέτραις μέρη δυσικά, και επαρχία Ανδρούβιτσας είνε οσπίτια 1000.
Η καπιτανία της Ζαρνάτας από Δύο Πέτραις έως Αγία Σιών, αρχιεπισκοπή Ζαρνάτας, μέρη δυσικά είνε σπίτια 1000.
Η καπιτανία της Μηλέας ψυχώματα, μέρη και επαρχία Μηλέας δυσικά μέρη είνε σπίτια 600.
Οπού είνε ψυχαί, άνδρες και γυναίκες και παιδία 45.000.
Ευγαίνουν άρματα 12 χιλιάδες άνδρες αρματωμένοι, οπού βαστούν την ελευθερίαν και την υπακοήν εις τους καπιτανέους τους, όπου ποτέ Τούρκος δεν υπόταξεν αυτά τα μέρη.
Η ιντράδα γεννημάτων, ζωοτροφίαις τους, αρκούν την χρονιά, χωρίς να περισσεύη τα δε ευγαίνουν έξω είνε αυτά μετάξια, λάδια, βαμπάκια, πιρνοκόκκια, βελανίδια, μέλια κερί. 1811 Ιανουαρίου 10 Βαθύ.»
Ο Τζαννέτος Κουτήφαρης ήταν Μανιάτης και μάλιστα εγγράμματος και γνώριζε τα της Μάνης καλύτερα από τους ξένους περιηγητές. Το περίεργο είναι ότι αποφεύγει επιμελώς να φέρει τα όρια της καπετανίας του Μαυρομιχάλη μέχρι το Οίτυλο, αφήνοντας σκόπιμα το κενό στα σύνορα του Οιτύλου, που άρχιζαν από Λιμένι-Κελεφά-Γέρμα-Καρέα-Κρυονέρι-Οίτυλο-Καραβοστάσι-Αρφίγκεια μέχρι και την Χοτάσια, φτάνοντας παραθαλάσσια μέχρι το Κουτηφαριάνικο Καταφύγγι. Μήπως ήταν η φοβέρα της ντόπιας δημοκρατικής διακυβέρνησης του Οιτύλου από την Λακωνική Γερουσία, όπως την αναφέρει ο Ν. Λάσκαρης.

Οίτυλο Μάνης. Φωτό Όμορφη Μάνη

Η ελευθέρα Λακωνία είχε την εξής διοικητικήν διαίρεσιν:
1. Την επαρχίαν Οιτύλου ένθα ήτο η έδρα της Λακεδαιμονίου Γερουσίας, και η αρχιεπισκοπή Οιτύλου και πάσης Μάνης.
2. Την της Ζαρνάτας (Αβίας), ής ο όρμος Κιτριές, εγένετο έδρα των διαφόρων ηγεμόνων (Μπέηδων), από του 1777 και εντεύθεν.
3. Την της Ανδροβίτσης (Καρδαμύλης).
4. Την του Ζυγού.
5. Την της Μηλέας.
6. Την της Μαϊνης.
7. Την της Λαγείας.
8. Την της Καρυουπόλεως.
9. Την του Γυθείου (Μαραθονησίου).
10. Την του Μαλευρίου.
Γύρω στα μέσα του 1820 ο Αναγνωσταράς υπέβαλλε στην Ανωτάτην Αρχήν μία έκθεση της Μάνης με τις καπετανίες τους καπετάνιους και τους μάχιμους. Σ’ αυτήν αναφέρονται στο τέλος τα σπίτια της Μάνης που βγαίνουν χωρίς αρχηγό και ήσαν 3.000, εκεί ήταν και το μεγαλύτερο χωριό της Μάνης το Βοίτυλο, που είχε δημογεροντία και ποτέ δεν κυβερνήθηκε από καπετάνιο, ποτέ δεν μόνιασε να βγάλει ένα αρχηγό, λόγω κυρίως της αιώνιας διαμάχης των δύο μεγαλύτερων οικογενειών των Στεφανοπουλιάνων και των Γιατριάνων.
Καταγραφή των επαρχιών (καπετανιών) της Σπάρτης (Μάνης) και των εξουσιαστών αυτής. Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης αρχηγός.
Επαρχίαι (Καπετανίαι) Καπεταναίοι, ονόματα αυτών και παρανόματα Στρ.
1. Σταυροπήγιον και Αρμυρό Γεωργάκης Χριστοδουλάκης 500
2. Πόρτον Κιτριές Θεοδωράκης Κουμουνδουράκης 500
3. Εις το αυτό Πόρτον Παναγιώτης Μούρτζινος (Τρουπάκης) 700
4. Ανδρούβιστα και Σκαρδαμούλα Αλέξανδρος Κιτρινιάρης 300
5. Μεγάλη Καστάνια Κωσταντής Δουράκης 400
6. Ζυγός με τα χωριά του Χρηστέας 1000
7. Μηλιά με τα χωριά της Πανάγος Κυβέλος 500
8. Μικρή Καστάνια Βασίλης Βενετζιανάκης 250
9. Πόρτον Τζίμοβα Κυριακούλης αδελφός του Μπέη 1000
10. Μέσα Πόρτον με χωριά Θεοδωράκης Κάτζος 400
11. Βάθεια με τα χωριά της Μιχαλακιάνοι και λοιποί 400
12. Πόρτο Κάγιο (δι’ αρμάδα) Γιάν. Κατζής και Δημ. Ληγοράκος 300
13. Βαθύ και Μπασσαβάς Τζιγουρίος και Καβαλιέρης 600
14. Μαραθονήσι Πόρτο Γιωργάκης και Μαγγιόρ Πιέρος 600
15. Καρυόπολις Γιωργάκης Καβαλιεράκης 300
16. Και δεύτερα σπίτια της Σπάρτης ευγαίνουν χωρίς αρχηγόν 3000
Ολότης 7.750

Α. Μηλιαράκη «Καταγραφή του Μορέως», Πελοποννησιακή Πρωτοχρονιά 1962 σελ. 320. Υπ. Αριθμ.7234 χερόγραφο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρίας.
Ν. Λάσκαρης, «Περί Μάνης και των κατοίκων αυτής», Αθήναι 1886, σελ. 5.
Απόστ. Β. Δασκαλάκη «Η προπαρασκευή της Ελληνικής επαναστάσεως εις την Λακωνίαν», Λακωνικαί Σπουδαί, Αθήναι 1972, τόμ. Α΄, σελ. 48.
ΜΠΑΤΣΙΝΙΛΑΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ