Απόσπασμα από το βιβλίο του Μιχάλη Γρηγ. Μπατσινίλα «ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΟΙΤΥΛΟΥ».
Στην Κάτου Χώρα κάτω από τα μοναστηράκια στην θέση Καρύδης είναι χτισμένο το μεγάλο μοναστήρι των Ντεκουλιάνων. Οι Μέδικοι – Γιατριάνοι και ιδιαίτερα οι Μιχελιάνοι που ήσαν καταγόμενοι από τον μεγαλύτερο αδελφό και είχαν συνήθως την εξουσία και έμεναν στο Παλάτι, μετά τον βίαιο παραγκωνισμό τους από τα πρωτεία στις Μανιάτικες υποθέσεις, από τους Βενετσιάνους, το 1684(1) και τοποθετώντας στην θέση του Γενικού Καπετάνιου της Μάνης (Μπας Καπιτάν) τον Μιχαλάκη Στεφανόπουλο.
Απέκτησαν από τους Βενετσιάνους και το ταπεινωτικό παρατσούκλι Ντεκούλος, τονίζοντας στον Μιχελιάνο, ο οποίος δεν πρέπει να γνώριζε και Ιταλικά, (άλλωστε ήταν αμέσως μετά την μετανάστευση, που όλη η πνευματική αφρόκρεμα των Μεδίκων –Γιατριάνων είχε μεταναστεύσει στην Ιταλία), ότι είναι αρχηγός Ντε-κούλο (Ιταλική λέξη που το ντε μπαίνει τιμητικά και το culo=κώλου,= υποτιμητικά)(2). Οι έξυπνοι(3) όμως Μιχελιάνοι στράφηκαν προς την εκκλησιαστική εξουσία και πολύ σύντομα με την μυστική διπλωματία με τον άλλο μεγάλο ενδιαφερόμενο στην περιοχή τον Μόσκοβο (Ρωσία), απέκτησαν δύναμη και χρήματα.
Τα δύο από τα παιδιά του Γεωργίου Ντεκούλου Μιχελή Ιατρού(4) (ο Γεώργιος πρέπει να ήταν το παιδί του Μιχελιάνου που πήρε το παρατσούκλι, αυτός ίσως να είναι ο Νικόλας Γιατρός που υπογράφει το 1690 στην αναφορά των Οιτυλιωτών(5), έγιναν καλόγεροι στην Μονεμβασιά. ο Δανιήλ και ο Νικηφόρος, έφτασαν μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Αυτοί πρέπει να ήρθαν σε επαφή με την Ρώσικη κατασκοπεία και ζήτησαν βοήθεια για την αποτίναξη του Τούρκικου ζυγού από τον Μοριά. Η Ρωσία που ήθελε να δημιουργήσει αντιπερισπασμό για τον σχεδιαζόμενο Κριμαϊκό πόλεμο βρήκε κατάλληλους σχεδιαστές και υποκινητές της μετέπειτα Ορλωφικής επανάστασης στη Μάνη. Οι Στεφανόπουλοι τότε απεκόμιζαν τα οικονομικά οφέλη (μαγαζιά στο κάστρο της Κελεφάς, όπου και η έδρα των Βενετσιάνων, εκμετάλλευση γαιών εκτός Μάνης κ.ά) με την συνεργασία τους με τους Βενετσιάνους, που καιρός για επαναστάσεις.
Τα χρήματα για το μοναστήρι με τα κελιά, τον πύργο και το σπίτι με υψηλό τείχος γύρω-γύρω, πρέπει να φτιάχτηκαν στην πλειοψηφία τους με ρούβλια Ρώσικα, γιατί ήταν ένα μεγάλο έργο για την εποχή εκείνη, που έγινε μονοκόμματα και γρήγορα, αδύνατον να προέλθουν από ντόπιο πλουτισμό. Η επιγραφή πάνω από την μεγάλη αψιδωτή κεντρική εξώπορτα αναγράφει:
+1758 Οκτωμβρίου Ετελιόθη Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ Ο ΠΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Και δύο σειρές από κάτω δυσανάγνωστες.
Το 1765 τέλειωσε η Αγιογράφηση του ναού και τον Φεβρουάριο του 1770 πήγαν τα Ρώσικα καράβια στον Καραβοστάσι. Πάνω από την είσοδο εσωτερικά της εκκλησίας υπάρχει ζωγραφισμένη η ιδρυτική επιγραφή που αναφέρει:
+ΑΝΗΓΕΡΘΗ ΕΚ ΒΑΘΡΟΝ ΓΗΣ ΚΑΙ ΑΝΗΣΤΟΡΗ
ΘΙ ΟΥΤΟΣ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΚΥ
ΡΙΑΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΥΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΝ ΑΓΙΟΙΣ ΠΑΤΡΟΣ Η
ΜΩΝ ΝΙΚΟΛΑΟΥ. ΚΑΙ ΑΓΙΟΥ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΟΝΟΣ.
ΕΝ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ ΚΑΡΙΔΙ. Ο ΟΠΟΙΟΣ ΝΑΟΣ ΚΑΙ ΟΛΛΟΝ
το ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΟΝ ΑΝΙΚΟΔΟΜΗΘΙ, ΔΙΑ ΕΞΟΔΟΥ ΚΑΙ ΣΥΝ
ΔΡΟΜΗΣ, ΚΑΙ ΚΟΠΟΥ, ΠΑΡΑ ΤΟΥ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟΥ ΕΠΙΣΚΟ
ΠΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΔΑΝΙΗΛ ΜΑΪΝΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΥΤΑΔΕΛΦΟΥ ΑΥΤΟΥ
ΠΡΩΤΟΣΥΓΓΕΛΟΥ ΝΙΚΗΦΟΡΟΥ.ΥΙΩΝ ΤΟΥ ΠΟΤΕ ΓΕΩΡΓΙΟΥ
ΝΤΕΚΟΥΛΟΥ. ΜΙΧΕΛΙ. ΙΑΤΡΟΥ ΕΙΣ ΒΟΗΘΕΙΑΝ ΑΥΤΩΝ ΚΑΙ ΨΥ
ΧΗΚΗΝ ΣΩΤΗΡΙΑΝ. ΕΝ ΕΤΕΙ ΣΩΤΗΡΙΩ + ΑΨΞΕ΄ (1765)
μηνί μαρτίω δια χειρος αντωνιος(6) δημαγγελ…κου τουφαρ…
Οι Γιατριάνοι – Μιχελιάνοι – Ντεκουλιάνοι άφησαν το Παλάτι στο Οίτυλο, και εγκαταστάθηκαν όλοι στο Μοναστήρι. Το Δεσποτικό στα Μοναστηράκια που είναι και το μόνο Βυζαντινό χτίσμα που μένει έστω και σε ερείπια, γιατί η χρησιμοποίησή του από τους επισκόπους Μαΐνης κράτησε μέχρι την λειτουργία του Μοναστηριού του Ντεκούλου, όπου ήταν πλέον η έδρα του και στο Παλάτι στο Οίτυλο, που χρησιμοποιούσε εναλλακτικά ως επισκοπή.
Νεκροταφείο τους είχαν και έχουν, εκεί που έχουν φτιάξει την Σταύρωση (μονοκάμαρο ναΐδιο) και έβαζαν τα κουτιά με τα κόκαλά τους. Οι δύο ιδρυτές θάφτηκαν στην αυλή του μοναστηριού μπροστά από την εκκλησία και το καμπαναριό, εκεί στην δεκαετία του ’70 είχα δει που είχαν ανασκαφεί οι δύο τάφοι άγνωστο από ποίους.
Οι ιδρυτές είχαν σκεφθεί έξυπνα δίνοντας το τρισυπόστατο του ναού, γιατί εκτός που μπορούσε να χειροτονεί ακόμα και επίσκοπο στο μοναστήρι τους, κατάφερε να καπελώσει και να συγκεντρώσει την δύναμη (οικονομική και πνευματική) όλων των μικρότερων μοναστηριών στην περιφέρεια Οιτύλου.
Με το όνομα της Ζωοδόχου Πηγής αποδυνάμωνε όλες τις Παναγίες και ουσιαστικά κληρονομούσε (άλλωστε Γιατριάνικη ήτανε) την δύναμη της Ραζελιάνικης Παναγιάς που είχε και το «θαυματουργό νερό», με όλες τις σκήτες και τα μοναστηράκια.
Με το όνομα Άγιος Νικόλαος αποδυνάμωνε όλες τις ομώνυμες, όπως το μοναστήρι των Αλευριάνων, το μοναστήρι του Αϊ-Νικόλα στον Καραβοστάσι που ήταν και Γιατριάνικο το κατεδάφισε την ίδια τύχη είχαν και άλλες εκκλησίες όπως η Αγία Παρασκευή στους Γιαρνούς, που πήρε και την πέτρα, (την φήμη ενός δεσπότη που γκρέμισε τις εκκλησίες την είχαν διασώσει από την παράδοση, οι γριές και οι γέροντες του χωριού μου).
Με το όνομα Άγιος Παντελεήμων έσβησε το ομώνυμο και πλούσιο μοναστήρι του Καραβοστάσι, που ανήκε άλλωστε στη δικαιοδοσία της γενιάς τους, των Μεδίκων-Γιατριάνων.
Η οικονομική δύναμη ήταν τεράστια, έφθασε το μοναστήρι του Ντεκούλου να έχει όλο τον κάμπο του Οιτύλου, τα παράλια και όλες τις κατωφέρειες γύρω από το μοναστήρι. Είχε τον ανεμόμυλο στον Καραβοστάσι και λιοτρίβι δικό του, που σώζεται ακόμα κοντά στο μοναστήρι. Το καλοχτισμένο πηγάδι των Δημητρακουλιάνων κοντά στα ερείπια του Αϊ Γιώργη ήταν όλα του μοναστηριού.
Ο Traquair περιγράφει στις σελίδες 198-202 το ναό ως εξής:
ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
«Το ακόλουθο παράδειγμα ο ναός στο Μοναστήρι του Ντεκούλου στο Οίτυλο, δεικνύει τον τύπον του κελιού (CELL), με ένα κεντρικό θόλο. Εσωτερικώς μετράει 13 πόδια και 6 ίντσες φάρδος, με 31 πόδια μήκος, και τελειώνει σε τρεις ημικύκλιες αψίδες, από τις οποίες η κεντρική πίσω από την Αγία Τράπεζα, είναι εφοδιασμένη με λίθινα καθίσματα. Ο ναός διαιρείται σε τρία κουφώματα (BAYS), με ισχυρούς στύλους υποστηρίζοντας μία τοίχινη στοά με καμάρες.
Οι τοίχινες αψίδες του κεντρικού κουφώματος υψώνονται στο ίδιο ύψος με τον νάρθηκα του θόλου, σχηματίζοντας δύο χαμηλά αετώματα εξωτερικώς, και στο τετράγωνο που έτσι σχηματίζεται είναι ο θόλος, με ένα υψηλό χωρίς παράθυρο τύμπανο, όπως (χωρίς παράθυρα) οι κυκλικές αψίδες μέσα και έξω. Οι ναοί της Μάνης δεν φημίζονται για τον φωτισμό τους, αλλά ο ναός του Ντεκούλου στο Οίτυλο έχει τον χείριστο φωτισμό από όλους. Δεν υπάρχουν παρά δύο μικρά παράθυρα, 6 ίντσες φάρδος με 2 πόδια ύψος, και μία μικρή είσοδο στη νοτιοδυτική γωνία. Εξωτερικώς ο ναός είναι σοβατισμένος με στέγες από λεπτές λίθινες πλάκες, (σήμερα έχει και κεραμίδια από πάνω από τις τίκλες στα περισσότερα τμήματα της σκεπής). Ο θόλος έχει μία στοά με καμάρες της οποίας κάθε εναλλασσόμενη αψίδα υποστηρίζεται από ένα απέριττο στήριγμα τοίχου στο ενδιάμεσο και στα άκρα στηρίζεται σε λεπτές λίθινες τετράγωνες κολώνες.
ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Εσωτερικώς η ζωγραφική του ναού είναι τέλεια, αλλά τόσο σκοτεινά που δεν μπορείς να αντιληφθείς τα θέματα πλήρως. Ο δυτικός τοίχος είναι γεμάτος με αναπαράσταση της έσχατης κρίσης. Στην κορυφή είναι η Σταύρωση του Χριστού, κάτω από αυτή «ο Σωτήρ εν δόξη», περιστοιχούμενος από τους Άγιους. Στη δεξιάς του πλευρά ακόμη χαμηλότερα κάτω, είναι οι ψυχές των ενάρετων υψούμενες -δίκην μπαλονίου- σε κύκλους από νέφη, στην αριστερή κάτω γωνία είναι το στόμιο του Άδη, ένα χάσκων τέρας, είναι ανοιχτό να δεχτεί τον καταδικασμένο, που οι διάβολοι με δικράνια τον εξωθούν προς αυτό. Πάνω από τον Άδη φαίνεται η Ανάσταση του Χριστού, η γη με τα ανοιγμένα μνήματα και η θάλασσα που αποδίδει τους νεκρούς της.
Γύρω του ναού στο χαμηλότερο μέρος του τοίχου, είναι μία σειρά ολόγραφων Αγίων, στην αριστερή πλευρά του εικονοστασίου (τέμπλου),στην βόρεια αψίδα του θόλου ο Άρχων Μιχαήλ, μετά ο Άρχων. Γαβριήλ και άλλοι (ο Άγιος Βασίλειος, ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Άγιος Αθανάσιος). Πάνω από αυτούς μία δεύτερη σειρά 8 ημιγράφων μορφών αγίων και πάνω από αυτούς η Ανάληψις της Παρθένου, η Κοίμηση της Θεοτόκου, τα Εισόδια της Θεοτόκου, και πιο πάνω σκηνές από την ζωή του Χριστού. Υπεράνω όλων είναι ο Χριστός στεφανωμένος εν Δόξη και κρατά κύλινδρο τυλιγμένου παπύρου περιτριγυρισμένος από Αγίους.
Εις το βορειοδυτικό κούφωμα, πάνω από τις δύο σειρές με Αγίους, είναι μικρά βασανιστήρια, και από πάνω δύο μεγάλες μορφές Αγίων. Πάνω από τις τοίχινες αψίδες, αλλά κάτω από το άνοιγμα του θόλου, είναι διάφορες σκηνές από την ζωή του Χριστού: Ο Ενταφιασμός, οι γυναίκες στο Μνήμα, η Ανάσταση, Ο Ιησούς στην πηγή που θεραπεύει τον τυφλό. Στο θόλο της αψίδας του νότιου τοίχου είναι βασανιστήρια και από πάνω στο τύμπανο της αψίδας η Παρθένος και το Παιδίον.
Το δυτικό κούφωμα του θόλου συμπληρώθηκε με δύο συγκεντρωτικές κυκλικές ζώνες, στο κέντρο είναι ο ενθρονισμένος Χριστός, γύρω του ένας κύκλος από αγγελικές δυνάμεις και απ’ έξω όλα τα ζώδια. Το θέμα είναι σύνηθες και στις πιο σύγχρονες (του 17ου αιώνα) Βυζαντινές εκκλησίες και προφανώς παριστά τον Χριστό στο κέντρο του Σύμπαντος. Με αυτή την ιδέα τα ζωδιακά σημεία σταθερά χρησιμοποιούνται στην διακόσμηση των ναών.
Στα κρεμαστά του θόλου είναι οι τέσσερις Ευαγγελιστές , πάνω τέσσερις σειρές με Αγίους και άλλες σκηνές, με την κεφαλή του Χριστού εν Δόξη στην κορυφή. Στο ιερό η κεντρική αψίδα, πάνω από τους Αγίους έχει τον Μυστικό Δείπνο και στο ημιθόλιο την Παρθένο με το Παιδίον. Γύρω από την αψίδα στο επίπεδο του πατώματος είναι δύο γιγάντινα φίδια.
(Μετά κάνει σχόλια για την αναπαράσταση του Καλοκαιριού στα Ζώδια και στη συνέχεια την ιδρυτική επιγραφή).
ΤΟ ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙ (ΤΕΜΠΛΟ)
Η ιδιαίτερη δόξα του ναού είναι το μεγάλο σκαλισμένο και επιχρυσωμένο ξύλινο εικονοστάσι(τέμπλο) σκεπασμένο από σταυρό και εικόνες. Είναι από τα συνηθισμένα σύγχρονα σχέδια που φανερώνει μία περίεργη σμίξη χαρακτηριστικών Βυζαντινών, Γοτθικών και Γαλλικής αναγέννησης. Οι κολώνες του χαμηλότερου μέρους, είναι τετράγωνες στην κορυφή του πρώτου, 3 πόδια και 5 ίντσες ύψος. Πάνω από αυτό είναι κυκλικές με ψηλές βάσεις στολισμένες με άνθη και επιμήκη Κορινθιακά κεφαλαία. Μεταξύ αυτών εις τα κουφώματα που δεν καταλαμβάνονται από τις πόρτες, είναι ζωγραφισμένες εικόνες, τόσον επάνω όσον και κάτω.(Εννοεί τα Δεσποτικά στασίδια στο Τέμπλο και τα κάτω τμήματα των θωρακίων).
Οι πόρτες του ιερού έχουν αψίδες με εισχωρούντα μυτερά σαν κέρατα σχηματισμένα από περιπλεκόμενα φυλλαράκια. Η Ωραία Πύλη έχει ένα διπλό ημικύκλιο σχήμα και οι άλλες δύο είναι ημικυκλικές. Στα θυρόφυλλα της Ωραίας Πύλης το διπλό ημικύκλιο σχήμα χρησιμοποιείται και πάλι για τις μικρές αψίδες του κορνιζαρίσματος. Στα χαμηλότερα πλαίσια και στα ψηλότερα, διακοπτόμενο κατά αυθεντικό Βενετσιάνικο τρόπο.
Ψηλά από τους κορμούς κολόνων ,είναι μία σειρά από τμηματικές αψίδες, που διαχωρίζονται από σιδερογωνιές που βαστάζουν την πρώτη μεγάλη κορνίζα. Πάνω από αυτό είναι μία σειρά από εικόνες (το δωδεκάορτο) που με περιπλεκόμενες κολόνες οι οποίες υποστηρίζουν μία στοά με καμάρες, με κεφαλές χερουβείμ σκαλισμένες στο τύμπανο.
Πάνω από αυτό είναι η πιο ψηλή κορνίζα, μια φαρδιά κορδέλα στεφανωμένες με ένα διαπερασμένο και περιπλεκόμενο λοφίο. Κάθε ίντσα είναι τελείως σκαλισμένη και επιχρυσωμένη με αφές από κιννάβαρι στις σκιές, τα κίνητρα είναι κυρίως κλασσικά, φύλλο και γλώσσα ή αυγό και γλώσσα, ταινίες και για τις δύο κύριες κορνίζες, ακάνθους, σπείρες ανακατωμένες μα τριαντάφυλλο, κλίμα(άμπελο), και άλλο φύλλωμα, περιπλεκόμενα κυρτώματα και αλλόκοτα ζώα.
Υπεράνω όλων είναι ο μεγάλος στολισμένος με άνθη σταυρός, έχοντας δεξιά και αριστερά δύο μεγάλους δράκοντες,(7) από των οποίων τα στόματα ανατέλλουν οι πλευρικέ εικόνες. Εδώ η διακόσμηση σαφώς φανερώνει την επιρροή της Γαλλικής Αναγέννησης του Λουδοβίκου ΙV, η οποία πιθανώς ήλθε σε αυτό το απομεμακρυσμένο μοναστήρι μέσο Τουρκικών πηγών, γιατί τα γλυκύτατα χαρακτηριστικά του πιο πρόσφατου Γαλλικού έργου, βρήκε ισχυρή απήχηση στην Τουρκία και μέχρι σήμερα οι αγορές της Κωνσταντινούπολης είναι πλήρης από Γαλλικά ασημικά του ρυθμού αυτού.»
Μέσα στην εκκλησία υπάρχουν επιγραφόμενες φορητές εικόνες οι εξής:
Ο ΑΓΙΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ Ο Ζακύνθου
Δια δαπάνης του Δούλου του θεού Ιωάννου Γ. Τεκουλέα της συζήγου και των τέκνων εις βοήθειαν αυτών 1866 15
Ζωοδόχος Πηγή
Τη θεαρέστω Δαπάνη Ιωάννου Ηλίαν Τεκούλου εις βοήθειαν αυτού και εις Μνημόσυνον τον Γονέων αυτού 1883-
Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ
ΔιεξοΔοΔου και δαπάνης Ηλία και Ιοάνου ως βοηθηαν τον και εις ψυχικήν σωτηρίαν 1838 Δια χιρός πέτρου κολοφάκου
Ζωοδόχος πηγή
Η παρούσα εικών εγένετο δαπάνη Νικολάου Δ.Ν. σαξώνη προς βοηθειαν αυτου και της πατρικής του οικογενείας 1910 Απριλίου 5 Έργον Αντωνίου Ιερ. Ραζέλου.
Ο παπά Αντώνης που ιερουργούσε στην Χαρούδα, έκανε και τον Αγιογράφο, αλλά η εικόνα δεν είναι φτιαγμένη με τέχνη.
Το μοναστήρι έχει και ένα ψηλό καμπαναριό, που είναι χτισμένο ακριβώς επάνω σε ένα τριγωνικό τοίχο υποστήριξης του νότιου τοίχου της εκκλησίας, γιατί η πλευρά αυτή είναι η κάτω πλευρά του επικλινούς εδάφους. Με το χτίσιμο του καμπαναριού η υποστήριξη γίνεται μεγαλύτερη. Έχει δύο καμπάνες τις ίδιες από τότε που το έφτιαξαν.
Η κεντρική είσοδος του μοναστηριού, το διαβατικό ή βαστέρνιον, είναι μία μεγάλη αψιδωτή πόρτα στο βόρειο τοίχο, κολλητά με την εκκλησία, που κατεβαίνει με σκαλιά λόγω του εδάφους. Εξωτερικά από πάνω από την μεγάλη εξώπορτα είναι τρία αψιδωτά ντουλαπάκια, το μεσαίο μεγαλύτερο από τα άλλα, εκεί ήταν αγιογραφημένοι, η Ζωοδόχος Πηγή στο μεσαίο, ο Άγιος Νικόλαος και ο Άγιος Παντελεήμονας στα άλλα. Το εσωτερικό της εισόδου έχει πεζούλες, είναι καμαροσκεπές και από πάνω έχει δωμάτιο, που ενώνει την εκκλησία με το σπίτι και στην συνέχεια στην ΒΔ γωνία του συγκροτήματος είναι ο πύργος.
Η είσοδος έχει τρύπες για μεγάλες αμπάρες που θα έμπαιναν τότε στο καστρωμένο μοναστήρι. Έξω από την κεντρική είσοδο, έχει ένα πλάτωμα που είναι χτισμένες πεζούλες να κάθεται ο κόσμος, τα παλιά χρόνια σωζότανε στην γωνία της πεζούλας ένα βρυσάκι που κατέβαζε νερό τον Χειμώνα. Νερό το μοναστήρι μάζευε σε τέσσερις μεγάλες γηστέρνες, που οι τρεις ενώνονταν μεταξύ τους, από τις οποίες αργότερα οι δύο του πύργου και μία άλλη γίνανε σπίτια.
Το αλώνι ήταν ακριβώς από πάνω από τον δρόμο, μπροστά από το συγκρότημα και δίπλα από τις πεζούλες της εξώπορτας. Πιο πάνω στο σπηλιάκη βγάζει στάζοντας νερό, εκεί έχει μία σγούρνα και πελεκητή μικρή χάουζα στο δάπεδο της σπηλιάς. Τα άλλα κτίσματα εκτός της εκκλησίας, του σπιτιού και του πύργου, χτίστηκαν αργότερα σε διάφορες εποχές, τότε τα παράθυρα του πύργου ήταν μικρά και αψιδωτά, όμως μετά την απελευθέρωση έφτιαξαν μεγαλύτερα και ορθογώνια. Τότε δεν υπήρχαν παράθυρα στα χαμηλά και πόρτες, λόγω ασφαλείας, και αυτά γίνανε αργότερα.
Από κάτω από το μοναστήρι υπάρχει πέρασμα (τα Σκαλία), το μοναδικό άλλωστε, γιατί γύρω έχει γκρεμά, που σε βγάζει στον Καραβοστάσι. Εκεί πιο δυτικά υπάρχουν μικρές σπηλίτσες που ήσαν σκήτες καλόγερων και έχουν γράψει σημειώσεις στα τοιχώματα.
Σε ένα κελί γκρεμισμένο στον νότιο τοίχο του συγκροτήματος και ακριβώς απέναντι από την είσοδο του μοναστηριού, πάνω από την ορθογώνια εξώπορτα σε συμπαγές ψημένο τούβλο έχει την ημερομηνία κατασκευής «1890 Ιαν. 4.», και μπαίνοντας μέσα στον τοίχο αριστερά ένα τετράγωνο μαρμάρινο ντουλαπάκι 35,5 εκατοστά ύψος και πλάτος, από πάνω ακριβώς μία μαρμάρινη πλάκα(8) 22 εκατοστά ύψος που έγραφε:
Θάνατος Κρίσις Απόφασις
-Ζωή αθάνατος Θάνατος αθάνατος
Νηστεία Εγκράτεια Αγρυπνία
Προσευχή Σιωπή Πένθος Ταπείνωσις
Προσευχή Καθαρά Θερμότης Καρδίας
Ενέργεια Αγία Δάκρυα Καρδίας
Ειρήνη Λογισμών Καθαρότης Νοός
Θωρεία Μυστηρίων Ελαμψις Ξένη
Φωτισμός Καρδίας Τελειότης.
Μέσα στην εκκλησία υπάρχει μία μαρμάρινη τετράγωνη πλάκα που γράφει:
ΑωΖ Ιωαννης Μ. ΝΤΕΚΟΥΛΟΣ 1890
Ν Τ
Ε Α + Π Σ
Υ Α Η Π Η Α
Π Σ Π Τ Ψ Α Ε Ν
Θ Κ Α
Ζ Α Θ Α
Δέχνυσο οίκον τον δ’ άχητες ανήθεκαν οικών
Παντοκράτορ φύσεως απάσης Παντάρχα Δομήτορ
Ιλάθι δακρυχέουσι επ’ αίσχεα Κοίρανε Κόσμου
Λαμψον οϊζυροίς μερόπεσσι αζεροπήν σην
Λάμψον Κράντορ πάντων ελθείν πάντοθι χάρμα
Τ
Ε Ξ Ο Κ
Ε Ι Λ Κ Ν Θ Η
Π Κ Θ Κ Ε Α ΔΚ
Οι δύο μαρμάρινες επιγραφές είναι του ίδιου έτους και σε ίδιο μάρμαρο, για μένα πρέπει να είναι γραμμένες από τον ίδιο άνθρωπο και αυτός δεν θα ήταν άλλος από το Ιωάννη Μ. Ντεκούλο, που ήταν εθελοντής πολεμιστής το 1897, ανήσυχο πνεύμα και φιλοσοφημένο.
Από το 1834 που επαναστάτησε με το γκρέμισμα των πύργων η Μάνη, τότε έγινε και η διάλυση των μοναστηριών, οι καλόγεροι διώχτηκαν από τους Βοιτυλιώτες και τα μοναστήρια τα πήραν οι οικογένειες στις οποίες από πάππου προς πάππου ανήκαν. Άφησαν μονάχα τους δικούς τους καλόγερους από τα σόγια τους αν υπήρχαν, και τις περιουσίες των μοναστηριών τις μοιράστηκαν οι οικογένειες της πατριάς.
Οι Δεσποτάδες, (είχαν και άλλον ένα επίσκοπο Μαΐνης Δανιήλ οι Ντεκουλιάνοι, μάλιστα οι παλιοί θυμόντουσαν στη λειτουργία στο μοναστήρι να μνημονεύει ο παπάς δύο φορές το όνομα Δανιήλ), παπάδες και καλόγεροι Ντεκουλιάνοι φρόντιζαν ότι δώριζε κανείς να γίνεται γραπτό στο επώνυμό τους, έτσι η περιουσία του μοναστηριού είναι μέχρι σήμερα όλη στα χέρια τους, εκτός από εκείνη που έχουν πουλήσει οι προγονοί τους, αλλά πάλι σε ανθρώπους της οικογένειας των Μεδίκων Γιατριάνων.
Γύρω στις αρχές τις δεκαετίας του 1960, που ήταν επίτροποι ο πατέρας μου με τον Πανάγο Παπαδέα, μου είχε πει ότι πήγαν στο μοναστήρι με τον παπά και πήραν ένα σταυρό, ένα άλλο πράγμα δεν θυμάμαι αν ήταν ασημένιος σταυρός ή ασημένιο Ευαγγέλιο και ένα ασημένιο κουτί με το χέρι της Οσίας Μελάνης και τα διαφύλαξαν από τους κλέφτες που ρήμαξαν το μοναστήρι (έχουν κλαπεί, όπως λέγουν, άμφια, δισκοπότηρα, μήτρες, πατερίτσες, βιβλία, θυμιατό, καντήλια, εικόνες, τμήματα από το τέμπλο κλπ). Από αυτά που φέρανε στο χωριό έχω δει μόνο την κάσα με τα οστά Αγίων που περιέχει και το χέρι της Αγίας Μελάνης. καθώς επίσης και τον ξύλινο σκαλιστό με αγιογραφίες σταυρό που τον έχει ο παπάς και γυρίζει την Δευτέρα του Πάσχα, (ο φωτογράφος Γιάννης Βουρλίτης έχει βγάλει φωτογραφία της Αγίας Τράπεζας του μοναστηριού και φαίνεται από πίσω αυτός ο ξύλινος σταυρός).
Στο μοναστήρι υπήρχε και ένα βιβλίο μεγάλο, με ζωγραφιστά εξώφυλλα, χειρόγραφο, γραμμένο με χρυσά γράμματα (χρυσό μελάνι;), αυτό ανάφερε όλα τα μοναστήρια και τις εκκλησίες της Μάνης, τις μεταξύ τους αποστάσεις και όλες τις πηγές ή τα πηγάδια που θα συναντήσει κανείς στον δρόμο του. Παράλληλα έγραφε για όλες τις οικογένειες της Μάνης και την καταγωγή τους. Το βιβλίο αυτό εμφανίστηκε να το έχει το 1946 ο Κατσαρέας στο Λιμένι, όπως λέει ο Κ. Κάσσης(9), που δημοσιεύει σημειώσεις που κράτησε ο Γκλεζάκος για την γενεαλογία της Πάμπακας, Διρού και πέριξ. Αυτό το έκαναν φύλλο φτερό και το χαλάσανε, ορισμένα φύλλα είχαν δει Λεοντακιανακιάνοι στους κληρονόμους του Στάθη Καλαντώνη στην Αρεόπολη, που ήταν γαμπρός Ντεκουλιάνικος. Εγώ από εκεί το έμαθα τώρα αν ο Κάσσης έχει και σημειώσεις από Γκλεζάκο, που ούτε το μικρό του όνομα δεν αναφέρει και ανακατεύει τα δικά του ή από άλλους λεγόμενα, βάζοντάς τα σε στόματα αγνώστων π.χ. Γκλεζάκων, εγώ έχω αμφιβολίες.
Το 1991 παραμονή της Ζωοδόχου Πηγής βιντεογράφησα 2-3 μηνολόγια τυπωμένα στην Βενετία, και είπα στους Ντεκουλιάνους να τα φυλάξουν μη κλαπούν. Εκείνη την ημέρα έμαθα ότι έχουν διαφυλάξει και το Αντιμίσσιον του μοναστηριού και το βγάζουν στη χάρη της.
Σημειώσεις
1. Το 1684 έγινε η έναρξη του Τουρκοβενετικού πόλεμου και κράτησε μέχρι το 1715. Το 1690 πάντως σε αναφορά των Βοιτυλιωτών προς την Βενετίαν φαίνεται Μπας Καπιτάν ο Μιχαλάκης Στεφανόπουλος.
2. Σχόλια για το παρατσούκλι αυτό έχει κάνει ο Traquair, «The churches of western Mani». Annual of the Britisch School 1908-1909. Σελ. 201, που το ονομάζει «ανευλαβές παρατσούκλι» Αναφέρω τι γράφει στις σελ. 200-201:
«Ο Δανιήλ και ο Νικηφόρος φέρονται από την παράδοση ότι πήγαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Πατριάρχης τους έδωσε άδεια να ιδρύσουν μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής και έδωσε σε αυτό το όνομα Ντεκούλου.
Το όνομα τούτο που ανήκει εντελώς εις το μοναστήρι τα μέλη της οικογένειας το έχουν έκτοτε φέρει επιπροσθέτως εις το δικό τους αρχικό οικογενειακό όνομα Μιχελί και στην επιγραφή δόθηκε αυτό και στον πατέρα τους τον Γεώργιο τον Ιατρόν.
Από αυτό το μοναστήρι ονομάζεται από τον λαό «του Ντεκούλου ή του Ντεκουλιάνου» από το πρόσωπο του Ντεκούλου ή των Ντεκουλέων το μοναστήρι από το σχήμα «Ντεκουλέας» με την τοπική κατάληξη των οικογενειακών ονομάτων σε –εας.
Η ιστορία αυτή της ίδρυσης του μοναστηριού μπορεί να ληφθεί ως ουσιαστικά αληθής αλλά δεν υπάρχει λόγος γιατί ο Πατριάρχης θα έδινε εις αυτό ένα Ιταλικό όνομα και ως κύριο όνομα Ντεκούλου στα Ιταλικά είναι απίθανο.
Η αλήθεια πιθανώς είναι ότι καθώς ο ναός αφιερώθηκε στην «Ζωοδόχο Πηγή», κάποιος ο οποίος γνώριζε Ιταλικά έδωσε στο μοναστήρι το ανευλαβές παρατσούκλι του «Ντε Κούλος», κάνοντας λογοπαίγνιο με την ταυτότητα της προφοράς των «Πυγή» και «Πηγή».».
Τα λάθη του Traquair είναι τα εξής:
Το υ και το η στο Πηγή είναι σκέτη ανορθογραφία, όπως οι λέξεις «ολλον», και «ψυχηκήν».
Ο πατέρας του δεν ήταν ιατρός στο επάγγελμα, αλλά Ιατρός –Γιατριάνος –Μέδικος, και Μιχελής και Ντεκούλος από ονόματα παρατσούκλια που γίνονταν επώνυμα, όπως συνηθίζονταν στη Μάνη.
Δεν γίνεται να γραφεί η επιγραφή και μετά ένας που γνώριζε Ιταλικά να δώσει το «ανευλαβές παρατσούκλι Ντε Κούλος», κάνοντας λογοπαίγνιο με την λέξη «Πυγή». Αυτή είναι ανεγκέφαλη σκέψη.
Ο Πατριάρχης δεν έδωσε στο μοναστήρι το όνομα Ντεκούλου, γιατί τα μοναστήρια ονομάζονται και από τον ιδιοκτήτη που τα κατέχει, όπως «του Τσίγκου», «του Αυτουλά», κλπ.
Η αλήθεια είναι ότι ο Δεσπότης έγραψε όλα τα επώνυμα του πατέρα τους και τα δικά τους, όπως χρονικά τα είχε πάρει η γενιά τους και τα γνώριζε ο κόσμος. Τελευταίο το Ντεκούλος, προηγούμενο το Μιχελή και πρώτο το Ιατρός (Γιατριάνοι-Μέδικοι).
Τώρα ας πιάσουμε τον Κ. Κάσση «Τραγούδια Νότιας Πελοποννήσου». Αθήνα 1985. Σελ. 394 Αυτός πιάνει και φτιάχνει αχταρμά με μερικές οικογένειες μαζί και το δικό μου επώνυμο λέει ότι είναι Ντεκουλιάνοι και πήγανε στην Ιταλία και στην Κέρκυρα. Πουθενά οι Μέδικοι –Γιατριάνοι και πόσο μάλλον οι καταγόμενες οικογένειες από τον κάθε αδελφό, για να φτάσει στους Ντεκουλιάνους και στις μεταναστεύσεις. Το χειρότερο όμως είναι η σημείωση στο τέλος της σελίδας, που είναι από την φαντασία του και ανάξια κάθε σχολίου. Αυτή λεει:
«Ο Μιχελής Ντεκούλος ήταν φτωχός, αλλά γενναίος ιππότης Γασμούλος που κατέβηκε στο Οίτυλο κατά ή μετά τη Φραγκοκρατία. Επειδή ήταν φτωχός οι συμπολεμιστές του ’χουν δώσει αυτό το αστείο παρατσούκλι: «Ντε Κούλο» emoticon smile του Κώλου)! Υπάρχουν δεκάδες θρύλοι γύρω από τον Μιχελή αυτόν. Σ’ αυτούς παρουσιάζεται να μονομαχεί σιδηρόφραχτος. Οπλισμένος με το κράνος και θώρακα παρουσιάζεται στις διηγήσεις κι ο Τζανούλιας Τσιγκουρίος που σε προηγούμενο κεφάλαιο ανάφερα. Οπότε φαίνεται πως ο Πουκεβίλ δεν είχε πολύ άδικο όταν έγραφε ότι οι Μανιάτες καπετάνιοι ήταν κρανοφόροι».
3. Υπάρχει και σχετική παροιμία που λεει «ο μωρότερος Ντεκούλος ο εξυπνότερος Πιτινιώτης». Στα Πιτίνια μένουν Στεφανοπουλιάνοι.
4. Ο Traquair, αναφέρει ότι ο Γεώργιος είχε και δύο γιους λαϊκούς, που του το είπαν τότε οι Ντεκουλιάνοι, ο ένας λεγόταν Ιωάννης και είχε γιο Δημήτριο από τον οποίο κατάγονται οι τωρινοί. Πετάει και ένα καρφί ότι η καταγωγή διεκδικείται (Glad descent).
5. Κουγέα «Αναφορά των Βοιτυλιωτών προς την Ενετικήν Δημοκρατίαν».Πελοποννησιακά, τόμ. Β Αθήναι 1957, σελ.
6. Ο Κ. Κάσσης, «Άνθη της Πέτρας» Αθήνα 1990. Σελ.454. Έχει δίκιο σ’ αυτά που τονίζει στην σημείωσή του, είναι Αντώνιος και όχι Αναγνώστης όπως αναφέρει ο Traquair ο Αγιογράφος του μοναστηριού.
7. Σήμερα οι δράκοντες δεν υπάρχουν είναι κλεμμένοι.
8. Την πλάκα με τα γράμματα την έκλεψαν το 1987. Άφησε 9-10 εκ. βάθος στο τοίχο, τόσο θα ήταν φαρδιά η μαρμαρόπλακα. Την επιγραφή την δημοσιεύει και ο Πιέρρος Γλετζάκος «Προσκύνημα στη Μάνη» Αθήνα 1997, σελ. 23. Αλλά δεν διατηρεί τις σειρές.
9. Κ. Κάσσης, «Μοιρολόγια της Μέσα Μάνης» Αθήνα 1980 τόμ. Β΄, σελ. 178
Απόσπασμα από το βιβλίο του Μιχάλη Γρηγ. Μπατσινίλα «ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΟΙΤΥΛΟΥ».
.jpg)
0 Σχόλια